استان آذربايجان غربي از نظر طبيعي و تاريخي از مناطق برجسته ايران است. پيشينه تاريخي و سابقه كهن فرهنگي استان؛ سبب وجود اماكن تاريخي، مذهبي و فرهنگي بسياري درمنطقه شده است. آذربايجان را با توجه به پيشينه تاريخي كهن اش، در زبان هاي مختلف به نام هاي گوناگون كمابيش مشابهي ناميده شده است. آذربايجان غربي از نظر جغرافيايي بين 35 درجه و 58 دقيقه تا 39 درجه و 47 دقيقه پهناي شمالي و 44 درجه و 2 دقيقه تا 47 درجه و 23 دقيقه درازاي خاوري قرار گرفته است. اين منطقه يكي از مناطق مستعد كشاورزي و هم چنين يكي از كانون هاي مهم صنايع دستي ايران است. صنايع استان آذربايجان غربي در زمينه هاي مواد معدني و مواد اوليه موجود دراستان بر پا شده اند. دراين استان انواع فرش، گليم، ‌‌پارچه هاي دستي و صنايع چوبي تزييني توليد مي شود و علاوه بر آن كارگاه هاي مختلف صنعتي نيز درسطح استان مشغول به كارهستند. پيشينه تاريخي و سابقه كهن فرهنگي استان؛ سبب وجود اماكن تاريخي، مذهبي و فرهنگي بسياري در منطقه شده و جاذبه هاي گردشگري منطقه را افزون نموده است. برخي از جاذبه هاي طبيعي اين منطقه نيز از ويژه گي هاي منحصر به فردي برخوردارند كه در مجموع همراه با جاذبه هاي تاريخي, فرهنگي و اجتماعي‏, ديدني هاي منطقه آذربايجان غربي را تشكيل مي دهند.
 

مكان هاي ديدني و تاريخي
استان آذربايجان غربي از نظر طبيعي و تاريخي از مناطق برجسته ايران است. وضعيت اقليمي، زمين شناسي و توپوگرافي استان باعث ايجاد عارضه هاي طبيعي بسياري در آن شده است كه برخي از آن ها داراي ويژگي هاي منحصر به فردي هستند. برخي از جاذبه هاي طبيعي اين استان عبارتند از: درياچه اروميه كه شورترين و بزرگ ترين درياچه داخلي ايران و بزرگ ترين آبگير دايمي آسياي باختري است، جزاير داخلي درياچه اروميه كه زيستگاه نادرترين پرندگان هستند، پارك ملي درياچه اروميه كه يكي از 59 منطقه ذخاير طبيعي جهان و داراي لوح مخصوص پارك ها است، مناطق حفاظت شده حيات وحش و چشمه هاي متعدد آب گرم كه بيش تر خاصيت درماني دارند، تالاب ها، رودخانه ها، آبشارها و غارهاي مختلف از جمله غار معروف كرفتو.پيشينه تاريخي و سابقه كهن فرهنگي استان؛ سبب وجود جاذبه هاي تاريخي, جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي بسياري در منطقه شده است. مكان هاي تاريخي و مذهبي موجود در استان؛ گوياي بخشي از تاريخ مذهبي اين منطقه است. مسجد جامع اروميه از مسجدهاي قديمي استان به شمار مي آيد.
كليساهاي قديمي زيادي نيز در سطح استان وجود دارند كه از جاذبه هاي ديدني آن به شمار مي آيند. كليساي مارقويا يكي از قديمي ترين ابنيه مذهبي است و منسوب به حضرت قوما يكي از دوازده حواريون مسيح است. كليساي قديمي ماريوخنه و آتشكده آذرگشسب به همراه بازارهاي قديمي با سبك معماري خاص، تپه هاي باستاني كه قدمت برخي از آن ها به هزاره هاي پيش از ميلاد مي رسد، شهرها و دهستان هاي تاريخي و قديمي مانند تپه هاي باستاني روستاي حسنلو، قلعه هاي تاريخي، پل هاي قديمي، گورستان ها و قبور شعرا، عرفا و سياست مداران كه جزو مناطق ديدني استان به شمار مي آيند به همراه زندگي ايلي جذاب با صنايع دستي كم نظير، در مجموع گوياي توان بالاي توريستي منطقه آذربايجان غربي هستند.
صنايع و معادن
صنايع استان آذربايجان غربي در زمينه هاي مواد معدني و مواد اوليه موجود دراستان بر پا شده اند. معادن اين استان شامل معادن مصالح و سنگ هاي ساختماني، گرانيت، ‌تراورتن، نمك آبي، نمك سنگي، ميكا، زرنيخ، تالك، خاك نسوز و پوكه معدني است كه هم اكنون بهره برداري مي شوند. هم چنين ذخايري از مواد معدني سرب, روي, طلا در تكاب، ذغال سنگ در مياندوآب و خاك نسوز در بوكان كشف شده و آماده بهره برداري مي شوند. هم چنين اقداماتي جهت شناسايي معادن سيليس و مواد معدني فلزي و غير فلزي در استان صورت گرفته است. استان آذربايجان غربي يكي از كانون هاي مهم صنايع دستي ايران است. دراين استان انواع فرش، گليم، ‌‌پارچه هاي دستي و صنايع چوبي تزييني توليد مي شود و علاوه بر آن كارگاه هاي صابون سازي، شمع سازي و چاقوسازي نيز درسطح استان به كار مشغولند. از ميان محصولات ياد شده, بافته هاي دستي و صنايع چوبي مانند انواع مجسمه هاي حيوانات‌، انواع وسايل بازي شطرنج، تخته نرد، جعبه و ميز آرايش بانوان و انواع نقاشي روي چرم داراي معروفيت ملي است.

كشاورزي و دام داري
استان آذربايجان غربي يكي از مناطق مستعد كشاورزي در ايران است. با وجود اين كه اين استان تنها 6/2 درصد مساحت ايران را در بر مي گيرد، اما اراضي آن بيش از 6 درصد كل اراضي مزروعي كشور را شامل مي شود. ويژه گي ها و خصوصيات طبيعي واقليمي استان بر توان بالقوه كشاورزي منطقه افزوده است. گندم و جو و محصولات باغي چون سيب و انگور از جمله مهم ترين توليدات كشاورزي استان آذربايجان غربي است. وجود ايلات و عشاير كه تامين معيشت آن ها در درجه اول از طريق دام داري و در درجه دوم با كشاورزي انجام مي گيرد؛ در رونق دام داري استان تأثير به سزايي داشته است. استان آذربايجان غربي با توجه به وجود مراتع نسبتا خوب خود توانسته نقش مهمي را در دام داري كشور ايفا نمايد. دام داري در اين منطقه به صورت صنعتي و سنتي رواج دارد و امروزه گرايش به سمت واحد هاي صنعتي در اين استان افزايش چشم گيري داشته است. اين استان در زمينه پرورش طيور نيز داراي نقش فعالي است كه اين فعاليت نيز به صورت صنعتي و سنتي رواج دارد. هم چنين بيش از 250000 كندوي زنبور عسل كه نزديك به چهار پنجم آن ها مدرن هستند در سطح استان آذربايجان غربي به توليد عسل مشغولند. استان آذربايجان غربي در زمينه پرورش ماهي نيز فعال است و واحدهاي متعدد استخر پرورش ماهي دراستان وجود دارد كه به پرورش ماهيان گرم آبي و ماهيان سرد آبي اختصاص يافته اند. علاوه بر پرورش ماهي, صيد ماهي نيز از سدهاي ارس، مهاباد و ساير سدها، رودخانه ها و آبگيرهاي طبيعي استان صورت مي گيرد.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
سرنوشت تاريخي آذربايجان شرقي و غربي و وجه تسميه نام آن ها بسيارشبيه هم است. آذربايجان را با توجه به پيشينه تاريخي كهن اش، در زبان هاي مختلف به نام هاي گوناگون وكمابيش مشابهي ناميده اند. در فارسي ميانه «آتورپاتكان»‌، در آثار كهن فارسي«آذربادگان»‌ يا «‌آذربايگان»، و در فارسي كنوني «آذربايجان» ناميده شده است. هم چنين در يوناني «آتروپاتنه»‌، در بيزانسي «آذربيگانون»، در ارمني «آتراپاتاكان»، در سرياني «آذربايغان»‌ و در عربي «آذربيجان»‌ گفته اند. تاريخ باستاني آذربايجان با تاريخ قوم «ماد» درآميخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ايران آرام آرام قسمت هاي غربي ايران از جمله آذربايجان را تصرف كرد. مقارن اين ايام دولت هايي در اطراف آذربايجان وجود داشت كه از آن جمله مي توان به دولت «آشور» در شمال بين النهرين، دولت «هيئتي» در آسياي صغير، دولت «اورارتو» در نواحي شمال و شمال غرب، اقوام «كادوسي» در شرق و «كاسي» ها در حوالي كوه هاي زاگرس اشاره كرد. بعد از تاسيس دولت ماد، آذربايجان به ماد كوچك (درمقابل ماد بزرگ) ‌معروف شد و مشتمل بر شهرهاي قديمي همدان، ري، ‌اصفهان و كرمانشاه بود. به عبارت ديگر ولاياتي كه در قرون اوليه اسلامي به ناحيه‌ جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر مي گرفت. بعد از حمله اسكندر مقدوني به ايران، ‌سرداري به نام «آتورپات» در آذربايجان از اشغال آن توسط يونانيان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد اين سرزمين به نام آتورپاتكان معروف شد. آتورپات به پادشاهي رسيد و آن ناحيه را مستقل اعلام نمود. در طول دوره‌ حكومت سلوكي ها، ناحيه آتورپاتكان هم چنان مستقل ماند و يونانيان و جانشينان اسكندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن يوناني را در آن محل اشاعه دهند. آذربايجان در اين زمان پناهگاه زردشتيان و تكيه گاه فرهنگ ايراني در مقابل فرهنگ يوناني شد. حكومت جانشينان آتورپات در آذربايجان در زمان اشكانيان نيز ادامه يافت و اين منطقه توانست كماكان استقلال خود را حفظ كند.
اردشير بابكان - مؤسس سلسله ساساني – با استيلا برحكم رانان آذربايجان اين منطقه را در زمره امپراتوري بزرگ ساساني در آورد. در دوره ساساني معمولاً‌ يكي از مرزبانان را به حكومت آذربايجان مي گماردند. در اواخر آن دوره حكومت آذربايجان در دست خاندان «فرخ هرمزد»‌ بوده پايتخت آن « شيز»‌ يا «‌گنزب»‌ نام داشت كه مطابق با ويرانه هاي ليلان در جنوب شرقي درياچه اروميه گزارش شده است. پس از فتح آذربايجان به دست اعراب، قبايل عرب از بصره، كوفه، شام و يمن براي سكونت به آن جا روي آورده با خريد زمين هاي وسيع، ‌‌كشاورزي را گسترش داده و افراد بومي را رعيت خود ساختند. امراي عرب براي حفظ زمين ها و احتمالاً‌ رعاياي مسلمان خود، از حملات ديگر مردم آذربايجان كه به اسلام نگرويده بودند، باروهايي در اطراف املاك وسيع خود مي كشيدند كه به تدريج داخل اين باروها به صورت شهرهاي نسبتاً‌ مهم درآمد.
در سال ??? هـجري - قمري بابك خرم دين با استفاده از ضعف خلافت مركزي مأمون - خليفه عباسي كه درخراسان به سر مي برد - قيام كرده قسمت هاي مهمي از شمال شرقي آذربايجان را دراختيار گرفت. از اين پس، از ‌سلطه دستگاه خلافت برآذربايجان تا حد زيادي كاسته شد. بقاياي قلعه بابك بر بلنداي كوهي در نزديكي كليبر واقع در آذربايجان شرقي هنوز باقي است. سلسله هاي ايراني بعد از اسلام مانند طاهريان، صفاريان، سامانيان و غزنويان كه از شرق ايران برخاسته حكومت هاي مستقلي تشكيل دادند، هيچ گاه نتوانستند قلمرو خود را به آذربايجان برسانند. دراين مدت كه از سال 205 هجري قمري (تأسيس سلسله طاهريان)‌ شروع و تا سال 429 هـ‌ ق (‌آ‎غاز حكومت سلجوقيان)‌ ادامه مي يابد، حكومت هاي محلي متعددي قدرت را در آذربايجان به دست گرفتند. آخرين حكام مقتدر اين ايالت، ‌ساجيان (317 ـ 276 هـ‌. ق) بودند كه آن ها نيز عاقبت بر ضد خلفا قيام كردند. پس از سقوط ساجيان، سلسله هاي محلي ديگري در آذربايجان به قدرت رسيدند كه از آن جمله مي توان از رواديان نام برد. در دوران حكومت ساجيان ‌(بني ساج) ‌و حكومت بعد از آن حكم رانان قسمت شمالي رود ارس به حكام آذربايجان خراج مي دادند كه از معروف ترين آنها شيروان شاهاي، ‌خداوندان شكي، حكام گرجستان، رواديان و حكام ارمنستان بودند. در آغاز قرن پنج هجري (يازدهم ميلادي) ‌تركان «غز» به فرماندهي سلجوقيان، نخست با دسته هاي كوچك و سپس به تعداد بيش تر، راهي آذربايجان شده آن جا را به تصرف در آوردند. در 531 هجري (1136 ميلادي)‌ آذربايجان به دست«اتابك ايلدگز»‌ (‌الدگوز) افتاد كه تاحمله كم دوام جلال الدين خوارزم شاه (31 ـ ‌1225 م، 28 ـ ‌622 هـ‌. ق) ‌وي و اولادش بر آذربايجان حكومت كردند. با حمله مغولان و ورودهلاكوخان ايلخان (1256 م، ‌654 هـ. ق)‌، ‌آذربايجان مركز شاهنشاهي بزرگ وي شد كه از آموي تا شام امتداد داشت. با ضعف ايل خانان مغول، امراي مستقلي در آذربايجان قدرت يافتند كه از آن جمله مي توان به جلايريان، ‌چوپانيان و تركمانان اشاره كرد.
پس از تصرف آذربايجان به دست شاه اسماعيل اول صفوي (‌1502 م، ‌907هـ. ق)‌ اين سرزمين سنگر گاه اصلي و مركز عمده‌ گرد آوري قواي نظامي براي شاهان صفوي شد. در زمان صفويه آذربايجان محل جنگ هاي خونين ميان سپاهيان ايران وعثماني بود. پس ازسقوط دولت صفويه، نادر شاه افشار با كوتاه كردن دست عثمانيان از آذربايجان و يك پارچه كردن ايران، در دشت مغان رسماً تاجگذاري كرد. كريم خان زند در سال 1175 هجري (1755 ميلادي)‌ آذربايجان را از دست خان هاي محلي كه پس از مرگ نادر شاه قيام كرده بودند، باز پس گرفت. اما پس از مرگ او بار ديگر خوانين محلي سر برآوردند، تا اين كه آغا محمد خان قاجار در سال 1205 هجري(1785 ميلادي) ‌موفق شد كه آذربايجان را مطيع حكومت مركزي كند. اين منطقه كه هم اكنون يكي از مناطق آباد و پررونق جمهوري اسلامي ايران است در سال 1316 به صورت استان مستقل درآمد كه در برگيرنده شهرها, دهستان ها و روستاهاي بسياري است.