معرفی وبلاگ
به نام خداوند جان و خرد/ کز آن برتر اندیشه برنگذرد/ به کوروش به آرش به جمشید قسم/ به نقش و نگار تخت جمشید قسم/ که ایران همی قلب و خون من است/ گرفته ز جان از وجود من است/ بخوانیم همه این جمله در گوش باد…/ چو ایران نباشد تن من مباد/ بدین بوم و بر زنده یک تن مباد…
صفحه ها
دسته
لينك هاي مفيد
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 986184
تعداد نوشته ها : 779
تعداد نظرات : 13

لوگو های حمایتی

ایران زیبا

پارک وب
Rss
طراح قالب
GraphistThem273
در ضلع شمال غربي روستا و بر ارتفاعات كله قندي شكل (تصوير شماره 2 ) آثاري از ديوار چيده شده با لاشه سنگ و ملاط گچ آهك قابل مشاهده مي باشد كه به قلعه تشوير معروف است . اين بناي تاريخي بصورت مسلط و مشرف برمنطقه و در حد فاصل قلعه معروف سميران ( در شرق ) و قلعه سانسز ( در غرب ) با فاصله بين 15 تا 20 كيلومتري وافع گرديده است . مكان انتخاب شده و طراحي قلعه بشكلي است كه تنها راه ورود به ان ضلع شمالي بوده و معمار از وجود شيب تند و پرتگاههاي موجود در ساير اضلاع ، جهت عدم نفوذ بر قلعه بهره لازم را گرفته است ( تصوير شماره 3 ) نظر به بررسي مقدماتي انجام يافته به احتمال قريب به يقين اين قلعه در زمان اسماعليان مورد استفاده بوده است.
بناي موسوم به آتشكده :
در قسمت شرقي روستا بر دامنه ارتفاعات ضلع جنوبي در ميان قبرستان قديمي و متروكه روستا ، ديوارهاي دو بنا ي تاريخي كه با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ و آهك كار شده نظر هر بيننده را بخود جلب مي كند . ( تصوير شماره 4 ) اين بناها با پلان هاي مربع و هشت ضلعي در فاصله حدوداً 5/1 متري از يكديگر احداث گرديده اند . ( تصوير شماره 5 ) بناهاي مزبور در تاريخ 1/7/1353 بشماره 983 در فهرست آثار تاريخي كشور به ثبت رسيده و از اين تاريخ تحت حفاظت سازمان متبوع مي باشند .
 با عنايت به برنامه مصوب و در دست اقدام در خصوص انجام مرمت و باز سازي بناها ، انجام بررسي و تحقيقات علمي ( گمانه زني ) آن بمنظور دست يابي به كف و پي بنا ضروري و شايسته مي نمود . لذا هيات گمانه زني ميراث فرهنگي استان به سرپرستي نگارنده بمدت 20 روز در محلمورد نظر مستقر و عمليات كاوش را آغاز نمودند كه شرح مفصل آن در صفحات بعدي خواهد آمد .
تپه تاريخي :  در ضلع شرقي و به فاصله حدوداً 50 متري از قلع تشوير، تپه تاريخي با ارتفاعي در حدود 6 متر واقع گرديده كه در رأس آن آثار معماري از بنائي مدور و يا به احتمال زياد هشت ضلعي كه در دل آن مدفون است مشهود مي باشد . بناي مزبور با مصالح لاشه سنگ و ملاط ساخته شده است .
محوطه معروفبه گنج گنو : اين محوطه تاريخي در 3 كيلو متري ضلع شمال شرقي روستا و 2 كيلو متري ضلع جنوبي رودخانه قزل اوزن واقع گرديده كه در ميان روستائيان به گنج گنو معروف است .
محوطه مزبور داراي معادن گچ و آهك مي باشد كه در قرون گذشته نيز مورد بهره برداري و استفاده و بكار رفته در بناهاي تاريخي تشوير از اين معادن تامين شده است . با توجه به بررسي معمول گرديده اثار سكونت در دوران اسلامي در محوطه مشاهده گرديده كه به احتمال زياد در ارتباط با آثار تاريخي (خصوصاً ) قلع تشوير  مي باشد .
بیست و ششم 8 1390

اين بنا  در روستاي سجاس در حدود 35 كيلومتري جنوب غربي سلطانيه در استان زنجان واقع گرديده و از بناهاي ارزشمند دوره ي سلجوقي است .

بناي اصلي مسجد ، گنبد خانه ي مربعي به ابعاد تقريبي 5/9 *5/9 متر است كه با گنبد بلندي پوشش يافته است . با توجه به آثار موجود ، در اصل ، بناهاي ديگري به اين گنبد خانه متصل بوده كه امروزه از بين رفته است . گنبد خانه ، در اضلاع شرقي ، غربي ء غربي و شمالي درگاههايي داشته كه درگاه هاي شرقي و غربي آن مسدود شده است . گنبد با واسطه ي چهار فيلپوش بر روي جرزهاي چهارگانه استوار گرديده و پا طاق فيلپوش ها بر روي تخته ي قطوري كه با ديوار 45 درجه زاويه دارد ، قرار داده شده است . چهار فيلپوش و در حدود فاصل آنها چهار طاقنما كه متناوبا قرار گرفته اند با قوس پنج و هفت ، به همراه قوس هاي كوچكتر بالايي ، نقشه مربع را به دايره تبديل كرده است . سطح فيلپوش ها و طاقنماها با اجراي آجر كاري به سبك آلت و لغت ، تزئينات هندسي جالبي را ايجاد كرده اند  . بالاي فيلپوش ها ، طاقنماهاي زيبايي قطاربندي شده كه زمينه را براي بر پليي گنبد فراهم مي كند . گنبد بنا كه از نوع گنبد هاي يكپوش است ، با آجر اجرا شده و تزئينات آن منحصر به نقش ستاره ي پنج پر است .

ورودي كنوني ، در جرز شمالي تعبيه شده ودر جرزها ي غربي و شرقي ، دو در بزرگ شبيه به ايوان و در ضلع جنوبي ، محراب ايجاد شده است . به قرينه ي محراب در جرزهاي غربي و شرقي و در حد فاصل درهاي بزرگ تزئيناتي نظير محراب انجام گرفته كه تنها جنبه ي قرينه سازي دارد . محراب كنوني مسجد با توجه به شيوه ي گچبري و استفاده از رنگ و همچنين آثاري از محراب قديمي در زير آن ، به نظر مي رسد كه مربوط به دوره ي ايلخاني باشد . اين مسجد از نظر گچبري و كتيبه ها بسيار ارزنده و قابل توجه است . چهار كتيبه ي بدون تاريخ در مسجد نوشته شده است . كتيبه ي اول در ساقه ي گنبد به خط نسخ ابتدائي گچبري گرديده كه احتمالا هم سن بناي مسجد است . كتيبه ي فيلپوش ها با خط ثلث زيبائي رقم گرديده كه با توجه به سبك آن احتمالا از دوره ي ايلخاني است .  در زير فيلپوشها كتيبه ي بسيار ارزنده اي به عرض حداقل 50 سانتي متر به صورت سرتا سري نوشته شده كه مشتمل بر سوره ي ملك است . اين كتيبه با دو خط موازي در بالا و پايين محدود شده و بالاي خطوط كتيبه ي كوچك ديگري به خط كوفي نوشته كه احنمالا مربوط به قرن پنجم هجري است . سوره ي ملك كه به خط نسخ خوانا نوشته شده ، با گچبري هاي بسيار زيبا و طرح هاي اسليمي پر كاري مزين گرديده است .

با توجه به شيوه ي معماري و كتيبه هاي موجود و شباهتي كه بناي اين مسجد با ديگر بناها ي دوره ي سلجوقي منطقه دارد ، مي توان بناي اصلي را به اواخر قرن پنجم هجري منسوب داشت كه در دوره ي مغول نيز تعميرات و تزئيناتي در آن صورت گرفته است .

بیست و ششم 8 1390

اين بنا در ضلع شرقي بقعه ي قيدار نبي ( ع)  در شهرستان خدابنده و 42 كيلومتري زنجان واقع گرديده  و از آثار اواخر دوره ي قاجار است كه در سال 1321 ه . ق -  سلطنت محمد علي شاه قاجار – با نظارت جهان شاه خان افشار ، از محل اعتبارات موقوفه بقعه ي قيدار نبي (ع ) ساخته شده است . اين مسجد به سبك شبستاني اجرا گرديده و پوشش طاق و گنبد آن بر روي ستون هاي سنگي استوا نه اي شكل و سر ستونهايي چهارگوش قرار گرفته است . طاق هاي اين شبستان توسط تيرهاي چوبي به يكديگر متصل گشته  و نيروي رانشي آنها كنترل شده است .  نماي دروني بنا آجر چيني با بند كشي سفيد رنگ است . مسجد داراي سر ورودي و دو مناره به سبك دوره ي قاجار است . در ضلع غربي مسجد ، 8 واحد حجره براي سكونت طلاب علوم ديني ساخته شده است .

بیست و ششم 8 1390

مسجد نجفي ميرزائي در بافت بازار شهر زنجان (بازرا پائين) قرار دارد.

اين بناي مذهبي توسط ميرزا حسين ميرزائي از نوادگان حاج ابوالقاسم موسوي ساخته شده كه در گذشته كه بعدها به نام امام جماعت آن مسجد نجفي ميرزائي ناميده مي شود.

اين مسجد كه در گذشته به مسجد مسگرها يا آهنگران نيز معروف بوده از نوع مساجد چهل ستوني يا شبستاني است كه شبستانهاي آن در ضلعهاي جنوبي و غربي ميانسرا قراردارد. طاق تويزه هاي شبستان جنوبي كه به نسبت قديمي تر از بخشهاي ديگر بناست داراي قوس هلالي است كه بر روي ستونهاي سنگي يا سر ستون مكعبي و بدنه صاف قرار دارند، تزئينات اين بخش شامل تزئينات ساده آجرچيني و كاشيكاري با طرجهاي هندسي زيبا است. همچنين در انتهاي ضلع شرقي ميانسراي مسجد آب انباري وجود دارد كه زمان ساخت و الحاق آن به مجموعه بنا به نوعي بر ما نامعلوم مي باشد.

لازم به ذكر است در اكثر مساجد شهرزنجان در كنار يا داخل مساجد آب انباري به منظور رفع نياز وجود دارد كه اين نكته در بررسي و چگونگي ساختار مساجد شهر زنجان مي تواند جالب و مهم باشد.

بیست و ششم 8 1390
اين مسجد ومدرسه از جمله بناهاي مذهبي و تاريخي شهر زنجان است، كه در محله قديمي معروف به فخيم الدوله واقع در بافت تاريخي شهر قرار دارد اين بنا توسط استاد اسماعيل بنا و به سفارش يكي از بانوان متمكن در اواخر دوره قاجار ساخته شده است.
مسجد و مدرسه خانم مي تواند جايگاه خاص و منحصر بفردي را داشته باشد، در ميان آثار تاريخي بر جاي مانده در كشور ما، اين برتري از يك سو از نقطه نظر سبك معماري و شيوه و تكنيك تزئيني مي باشد كه به بهترين شكلي گويايمعماري دوره قاجار است.
وجود مناره هاي قطور و كوتاه بر فراز سردر زيبا كه داراي تزئينات بديع آجر كاشي است و قابل مقايسه با مناره هاي مدرسه سپهسالاران تهران است و تزئينات پركار بخش اعظم درگاه ورودي همچنين سطوح فوقاني حجره هاي مشرف به ميانسرا كه با يك عقب نشيني نماهايي با قوس جناغي، هلالي بوجود آورده مزين است به نقوش هندسي، گل و بوته كه عموما با رنگهاي رايج در دوره قاجار يعني رنگهاي زرد، نارنجي، سياه و سفيد و صورتي رنگ آميزي شده است، تمامي اين شيوه هاي معماري و موتيفهاي تزئيني منحصرا مشخصه معماري دوره قاجار است.
مسله ديگر كه شاخص اينمسجد و مدرسهمي تواند باشد اين است كه ساخت مساجد و مدارس و بعضا بناهاي عام المنفعه از سوي بانوان متدين و مقتدر در طول تاريخ جامعه ما سابقه اي بس طولاني دارد، اين امر بر ارزش و اعتبار و جايگاه وي‍ه اين بناي مذهبي بيش از پيش افزوده است.
براي مثال مي توان مدرسه مادر شاه يا مدرسه چهار باغ اصفهان را ذكر كرد كه به دستور مادر شاه سلطان حسين صفوي به تاريخ 1114 ساخته شده است كه با گذشت بيش از چهار قرن همچنان اعتبار و پويايي خود را در عرصه فرهنگ و معماري حفظ كرده، همچنين بناي مسجد با شكوه گوهر شاد در مشهد كه به درخواست همسر شاهرخ تيموري بنا شده ، و نمونه هاي ديگر كه بيانگر حضور و نفوذ گسترده و مقتدرانه زنان ما در عرصه جامعه از دوار و از منه قديم بوده تا كنون.
تاريخ ساخت اين بنا به استناد كتيبه سردر در اين بناي مذهبي به سال 1322 هجري قمري باز مي گردد، كه به درخواست جميله خانم دختر حسين قلي خان ذوالفقاري نظام الدوله خواهر ذوالفقار خان اسعد الدوله ساخته شده.
همچنين به موجب وقفنامه آن كه در 22 محرم الحرام سال 1326 هجري قمري تنظيم گرديده، اين بانوي مجلله كه قبل از اتمام و انجام ساخت بنا وفات نمود و دختر خود به نام قمر تاج خانم را بعنوان اولين و نخستين متولي آنجا برگزيد.
ميانسراي مسجد خانم هشت ضلعي مي باشد كه در ضلعهاي شرقي، غربي و شمالي آن 12 حجره براي سكونت طلاب علوم ديني ساخته شده است.
بیست و ششم 8 1390

مسجد و مدرسه چهل ستون دربافت بازار ( بازار بالا ) در ضلع جنوب شرقي مسجد و مدرسه جامع ( سيد ) در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد دومين حوزه علميه و معتبر در شهر زنجان بعد از مسجد ومدرسه جامع محسوب مي گردد ، مسجد و مدرسه چهل متون داراي صحن و شبستانهاي بزرگي است كه طاق و تويزه هاي ضربي آن بصورت زيبا و متقارن بر روي 32 ستون قطور استوار گشته ، تعدد و كثرت ستونها موجب شده كه اين بناي مذهبي و فرهنگي در ميان مردم به مسجد و مدرسه چهل ستون معروف و مشهور گشته است. مسجد و مدرسه چهل ستون كه يكي از مهمترين و معرو فترين حوزه هاي علميه ايران در دوره قاجار بوده توسط يكي از علماي بنام آن زمان بنام مرحوم آخوند ملا علي قارپوز آبادي ساخته شده است. طبق كتيبه اي كه بر روي پيشاني ورودي بنا الصاق شده اين بناي مذهبي و تاريخي به سال 1284 هجري قمري ساخته شده است.

صحن و شبستانهاي بسيار فراخ اين مسجد بيانكر دوران شكوفايي و رونق معنوي آن در زماني نه چندان دور مي باشد مسجد و مدرسه چهل ستون كه از نوع مساجد با سبك و سياق چهل ستوني است در نماي داخلي داراي پوشش گچ كاري شده است و محرا بش كه با رسمي بندي و كاشي معقلي آرايش شده و ازاره هاي آن نيز مزين به كاشيهايي با طرحهاي گل و بوته ( طرح گلداني ) متاثر از مكتب كاشيكاري دوران قاجار است. بر روي بخشي از بدنه محراب كتيبه اي به خط نسخ وجود دارد كه زمان مرمت مسجد يا تجديد بناي آن را در سال 1332 هجري قمري توسط امير افشار خان و به اهتمام حاجي رجب علي زنجاني رقم خورده است. مدرسه و مسجد چهل ستون داراي قدمتي بيش از يك قرن مي باشد و در زمره ابنيه ارزشمند تاريخي و مذهبي شهر زنجان مي باشد. اين بنا در مجمومه ثبتي بازار زنجان قرار دارد.

بیست و ششم 8 1390

اين مسجد در بافت بازار زنجان راسته قيصريه قرار گرفته است و بزرگترين و زيباترين مسجد و مدرسه ديني شهر مي باشد كه توسط عبدا… ميرزا دارا پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است .

 

 

عبدا… ميرزا دارا در سال 1211 هجري قمري متولد و در سال 1224 در سن 13 سالگي به حكومت زنجان منصوب شد وميرزا محمد تقي علي آبادي كه از منشيان خاص شاه بود به وزارت وي برگذيده شد و به زنجان روانه گرديد .

مسجد جامع تنها مسجدي است كه در ميان مساجد شهر زنجان به سبك و سياق مساجد چهار ايواني ساخته شده وكليه قوانين و قراردادهاي مفروض در معماري مساجد سنتي ايران را با تأثير پذيري از سليقه ها و امكانات محلي در خود جاي داده است اين مسجد در طول تاريخ خود به اسامي متعددي چون مسجد دارا ، مسجد سيد ،  مسجد سلطاني و مسجد جمعه ناميده شده وداراي 20 حجره در دو سوي ايوان غربي و ايوان شرقي است .

 اوج تزئينات بنا در سطوح ايوانهاي شمالي و جنوبي تمركز يافته ، كاربرد خط معقلي يا بنائي ، نگاره هاي گياهي و انواع طرحهاي هندسي كه با تكنيك كاشي هفت رنگ يا مينايي اجرا شده طيفي از هنر دوره قاجار را به وجود آورده است .

مهمترين كتيبه تاريخي مسجد فرماني است از فتحعلي شاه قاجار در خصوص احداث بنا كه به خط ثلث در پاي قوس  ايوان جنوبي نگاشته شده است .

اين بنا به شماره 1056 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .

بیست و ششم 8 1390
1 - موقعيت طبيعي : اين آرامگاه در سمت غربي بافت قديم زنجان قرار گرفته است .
 
 2 - موقعيت فعلي : اين بنا در سمت شمالي خيابان امام نرسيده به ميدان 15 خرداد در داخل كوچه رضائي در فاصله 20 متري سمت شمال شرقي مقبره ميرزا ابوالقاسم واقع گرديده است .
 
 3 - تاريخچه بنا : بنا مربوط به دوره قاجاريه بوده كه متعلق به ميرزا عبدالله فرزند ميرزا ابوالقاسم مجتهد زنجاني است كه پدر ميرزا عبدالله در عصر ناصري در قلع و قمع كردن بابيت نقش موثري ايفا كرده است .
 
 4 - مشخصات بنا : اين بنا شامل قسمتهاي زير مي باشد 1. ورودي اصلي : كه در ضلع جنوبي واقع شده است . 2 . فضاي آرامگاه : در وسط ضلع شمالي محوطه , آرامگاهميرزاعبدالله احداث گرديده است كه از دو قسمت شمالي و جنوبي تشكيل شده است .   3 . اتاقهاي الحاقي : در دو سمت شرقي و غربي آرامگاه و با خشتهاي خام بنا گرديده اند . 4 . حياط آرامگاه : داراي فضايي بالغ بر 430 متر مربع و كف سنگفرش و درخت تنومندي كه بر ضلع شرقي حياط سايه افكنده است .
 
 5 نوع بهره برداري و خصوصيات بارز بنا : اين بنا در حال حاضر توسط سازمان ميراث فرهنگي براي ايجاد موزه بازسازي مرمت و آماده گرديده است و عملاًبهرهبرداري خاصي از آن نمي شود . از خصوصيات بارز بنا مي توان به گنبد دو پوش , كاشيكاري زير گنبد , تزيينات نماي جنوبي و قرار گيري آن در مجاورت آرامگاه ميرزا ابوالقاسم اشاره كرد .
 6 - عوامل تزيين شده و نوع آنها : تزيينات بنا شامل نماسازي جنوبي آرامگاه با آجر قالبي ، ساخت دربهاي چوبي زيبا متناسب با قوس خنچه پوش كند , نورگير جنوبي گنبد ، مقرنسهاي گچي بكار رفته در ايوان ورودي اصلي ، اجراي قوسهاي متمايل به كليل و تعبيه گوشواره هاي زيباي آجري در فضاي زير گنبد كه با كاشي سبز رنگ محدود شده اند نام برد .
 
 7 نحوه مالكيت بنا : در حال حاضر اين بنا به در اختيار سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي وگردشگر ي استان زنجان ميباشد شود .
 
8 - اقدامات انجام شده در بنا : قسمت اصلي فضاي آرامگاه در دهه هاي گذشته مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته و با توجه به دستبرد سنگ قبرهاي اين بنا قبور موجود با پوشش كاشي مشخص گرديده است .
 
 9 - توضيح ضروري و اختصاصي بنا : ورودي آرامگاه در ابتدا به صورت پنج ضلعي با چهار ايوان و يك ورودي اصلي بنا گرديده بود كه در حال حاضر دو ايوان جانبي و سر در ورودي اصلي تخريب شده اند . نيزگنبد آرامگاه در ضلع جنوبي داراي نورگيري مشبك بوده كه بعد از مرمت به صورت كور درآمده است . اتاقهاي الحاقي بنا در حال تخريب كلي مي باشند و قسمتهايي از سردر ورودي به آرامگاه نيز در حال تخريب است .
بیست و ششم 8 1390

در منتهي اليه سمت غربي شهر قديمي زنجا ن ،آرامگا ه موسوم به مقبره ميرزا قرار گرفته است اين همان آرامگاهي است كه ادوارد براون آن را ذكر مي نمايد .صاحب آرامگاه ميرزا ابوالقاسم مجتهد است . ايشان يكي از روحانيون طراز اول عصر ناصري در شهر زنجان ودر قلع و قمع عوامل ملا محمد علي باب موثر بوده است .
در اين آرامگاه حداقل دو شخصيت مذهبي مدفون است . نخست آيت اله محمد كاظم ،پدر ميرزا  وسپس در سال 1292 هجري قمري ميرزا ابوالقاسم مجتهد پسر ايشان از دار فاني به منزل باقي شتافته ودر اين محل دفن شده است .
بناي آرامگاه در كليا ت از دو قسمت تشكيل يافته ، قسمت نخست ايوان ورودي  واطاقهاي جانبي آن و قسمت دوم شبستا ن مي باشد . سقف ايوان با قوسهاي پنج او هفت تند مزين است ودر بالاي آن پوشش آجري يكنواختي را از ايوان سلب مي نمايد در طرفين اين ايوان دو ستون نماي چسبيده به آن تعبيه شده است .
اطاقهاي ايوان دو طبقه بوده واز سمت جنوبي راه پله اي دارد كه به پشت بام هدايت مي گردد.
قسمت دوم كه محل اصلي آرامگاه است بلاواسطه پشت سر ايوان احداث شده و سقف شبستان  راگنبدي با ساقه ي نسبتا"بلند پوشش مي نمايد . ارتفاع ساقه گنبد زياد و نسبت به ارتفاع عرقچين نامتناسب است . بهر تقدير روشنايي شبستان از طريق شباك هاي ساقه گنبد تا مين مي گردد. تارپود بنا از آجر و تقريبا"فاقد تزيينات مي باشد .
آرامگاه ميرزا در وسط محوطه اي كه با استفاده از ديوار محاط گرديده قرار دارد ودر مدخل اين محوطه يك واحد عنصر شبيه به مناره ايجاد شده پلان اين مناره آجري در رقوم كف فعلي،هشت ضلعي متمايل به منتظم و سپس پلان آن به دايره تبد يل شده و پايان بخش آن مقرنس هاي آجري نسبتا"زيبا آن را مزين نموده اند . در وضعيت فعلي آرامگاه ميرزا مشكلل حاد استاتيكي ندارد وزدودن كاه گل موجود از گنبد و بند كشي كل بنا ضرورت دارد . ديوار محوطه بنا در سالهاي اخير توسط شهرداري بازسازي شده است . آرامگاه با عنا يت به قدمت و سبك معماري آن داراي بار فرهنگي تاريخي بوده و لذا امر حفاظت بر آن مترتب مي باشد .
 ميرزا ابوالقاسم مجتهد (192-1224 ه.ق)
يكي از حوادث بزرگي كه در تاريخ زنجان روي داده و بر مسير و سرنوشت بعدي شهر تاثير بسزايي داشته ، بي گفتگو قيام شخصي به نام ملامحمدعلي زنجاني (عليمردان خان) در سال 1267 ه.ق بر عليه حكومت وقت است. حاكم زنجان در اين موقع امير اصلان خان مجدالدوله ، دايي ناصرالدين شاه بود كه بلافاصله پس از مرگ محمد شاه قاجار (1265 ه.ق) به اصرار مهدعليا ، مادر ناصرالدين شاه ، جايگزين عبدالله ميرزا فرزند يازدهم فتحعلي شاه شده بود.
ملامحمدعلي به سبب فتواهايي كه صادر ميكرد اعتبار و شهرتي كسب كرده بود ، از جمله روزه متوالي سه ماهه رجب و شعبان و رمضان – واجب نمودن نماز نافله و جعفرطيار – حرام دانستن متعه و ... با توجه به اين كه دوران وي مواجه با اوج گيري دعاوي سيدعلي محمدباب بود ، روحانيون وقت(از جمله ميرزا ابوالقاسم مجتهد) وي را به بابيت منتسب كردند تا نفوذ و محبوبيت وي را از بين ببرند. جالب آنكه وي اين اتهام را تلويحا" مي پذيرد و به خويشتن لقب حجت ميدهد تا بابيان زنجان را كه تعداد كمي نبودند با خود همراه سازد . اما در يكي از گزارشهاي نماينده سياسي بريتانيا در ايران به وزارت خارجه آن كشور آمده است وي در نامه اي به اميركبير اين اتهام را نپذيرفته است و گويا اميركبير پاسخ داده بود ملامحمدعلي براي اثبات ادعاي خويش بايد به دربار آمده و خود را تسليم نمايد. نتيجه اينكه اين فتنه بيشتر ريشه هاي سياسي و اجتماعي داشته تا مذهبي .
در نهايت اين اختلاف شديد ميگردد ، بنحوي كه هردوطرف حكم به جهاد ميدهند و درگيري خونيني بين طرفداران ملامحمد علي و روحانيون صورت ميگيرد. نيروهاي دولتي نيز به نفع روحانيون زنجان وارد عمل شده و پس از كشته شدن 1500 سرباز و هزاران نيروي مردمي پايان مي پذيرد و ملامحمدعلي در اين جنگ كشته مي شود.
فتواي قتل و اعدام طرفداران ملامحمدعلي زنجاني(عليمردان خان) توسط دوشخص صادر ميشود: مرحوم آقاي سيدمحمد و مرحوم آقاي ميرزا ابوالقاسم مجتهد . به عنوان مثال يكي از طرفداران ملا محمد علي به نام "شيخي" كه در شجاعت نامدار شهر بود ، توسط ايشان اعدام گرديد.
آنچه كه ميتوان راجع به خاندان ميرزايي و ساير روحانيون متنفذ شهر گفت اينست كه اداره شهر با موافقت ايشان صورت مي گرفته و حاكمان هميشه در مسائل مختلف نظر آنها را لحاظ ميكردند. بعنوان مثال در كتاب خطي احتشام السلطنه كه در سال 1306 ه.ق (1888ميلادي) در زنجان حكومت ميكرده ، آمده است ، مشكل اصلي در حكومت بر شهر زنجان حضور تعداد زيادي از روحانيون متنفذ و صاحب محاكم شرعي ست كه در كارحكومت و حاكم فراهم مي آورند . وي از كساني چون ميرزا ابوعبدالله ، ميرزا ابوالمكارم و حاجي ميرزا ابوطالب (فرزندان ميرزا ابوالقاسم) و طلاب مدرسه مسجد سيد كه شاگردان آخوند ملاقربانعلي بودند ياد ميكند.
 از ميرزا ابوالقاسم بيش از پنجاه كتاب و رساله باقي مانده است و گويا در يكي از السنه خارجي نيز مهارت و تسلط داشته ، وي در اواسط روز دوشنبه سوم جمادي الاولي سنه 1292 در سن هفتادسالگي دارفاني را وداع مي كنند و در مقبره مخصوص به خود در خارج شهر (آن روزگار ) دفن مي گردد.
ادوارد براون كه در اسل 1887 ميلادي (1305ه.ق) از زنجان عبور نموده در كتاب خود مي نويسد ما از دروازه غربي شهر زنجان وارد شهر شديم و از طرف راست قبرستان بزرگي كه گنبد دو امامزاده در آن ديده مي شد عبور كرديم . كه منظور وي همان مقبره مرحوم ميرزا و مرحوم سيدمحمد مجتهدي در شمال شرقي گورستان پايين است.
سه فرزند ذكور از مرحوم حاج ابوالقاسم باقي مي ماند به نامهاي حاج ميرزا ابوالمكارم – حاج ميرزا ابوطالب  و حاج ميرزا ابوعبدالله .
حاج ميرزا ابوالمكارم (1255-1320 ه.ق)
وي در سال 1292 ه.ق به منتصب قضا و فتوي و مرجعيت در زنجان مي رسد و در پيش آمد قضاياي مشروطيت و فتنه و فسادي كه بر اثر آن بين مردم بروز كرده آن مرحوم بهمراه ملاقربانعلي معروف به حجه الاسلام رو خواباندن انقلابات و تسكين احوال عامه دخالت هاي موثر داشته است. وي در سال 1330 ه.ق در زنجان به سن هفتادو پنج سالگي وفات كرده و در جوار پدرش ، بقعه ميرزايي به خاك سپرده ميشود.
حاج ميرزا ابوطالب (1259-1329)
دومين فرزند حاج ميرزا ابوالقاسم مجتهد است كه برخي وي را مخالف مشروطه و برخي از طرفداران شيخ فضل الله نوري دانسته اند. وي در سال 1300 ه.ق وطن خود را به تهران منتقل كرده و در آن جا با شاهزاده خانمي از خاندان قاجار كه گويا دخترعموي ناصرالدين شاه بوده ، ازدواج مي نمايد. وي زندگي مرفه اي داشته اما در نهايت در جريان مشروطيت پس از دريافت نامه هاي تهديدآميز بطرز مشكوك و مبهمي در خانه خود وفات مي يابد.
حاج ميرزا ابوعبدالله (162-1313)
كوچكترين فرزند ذكور حاج ميرزا ابوالقاسسم مجتهدست . پس از تحصيل علوم در قزوين – مشهد و سبزوار به زنجان برگشته و تا پايان عمر به ارشاد و تاليف متاب در اين شهر مي پردازد . وي عكاسي را جايز نمي دانستند ، لذا عكسي از ايشان در دسترسي نيست.
خاندان ميرزايي و مشروطيت:
فرزندان ميرزا ابوالقاسم و ساير طلاب مدرسه و مسجد سيد در جريان مشروطيت (1327ه.ق) نقش موثر داشتند. آنها بدليل انحرافاتي كه در مشروطه بروز كرده بود با مشروطه خواهان از جمله نمايندگان آنها در زنجان مانند عظيم زاده و علي اكبر خان كه از طرف يپرم خان ارمني براي تبليغ مشروطه به زنجان آمده بودند به مخالفت برخواستند . به نحوي كه در اثر سو, استفاده يكسري اشخاص ثالث به زدوخورد نظامي بدل شده و در نهايت عظيم زاده و علي اكبرخان به قتل مي رسند . يپرم خان نيروي كمكي از تهران به زنجان مي فرستد و خود نيز به زنجان مي آيد و سرانجام زنجان به تصرف مشروطه خواهان در مي آيد و حاج ملاقربانعلي معروف به حجه الاسلام به خارج از زنجان مي گريزد اما در مدت كوتاهي بدست جهانشاه خان افشار گرفتار آمده و به كاظمين تبعيد مي شود.
آثار و بناهاي بجا مانده از خاندان ميرزايي :
مسجد و مدرسه ميرزايي بالا و پايين در شهر زنجان توسط حاج ميرزا ابوالقاسم مجتهد بناگرديده است.
اين دو بنا در قسمتي از بازار زنجان (بين خيابان فردوسي تا ابتداي بازار پايين) كه به بازار و راسته ميرزايي مشهور است واقع مي باشد. همچنين گفته ميشود در جبهه شمالي بازار ، روبروي مسجد ميرزايي نجفي(پايين) ، كوچه ميرزايي واقع است كه خانه ميرزايي ها نزديك به بازار ، سمت شرق كوچه قرار دارد.

منابع:
فصلنامه فرهنگ زنجان تابستان 79
فصلنامه فرهنگ زنجان بهار 80
كتاب فرهنگنامه زنجان : محمدرضا روحاني
كتاب تاريخ زنجان: رامين سلطاني
كتاب تاريخ زنجان : هوشنگ ثبوتي

بیست و ششم 8 1390

مجموعه تاريخي شيخ براق يا چلپي اوغلي:

 در پانصد متري جنوب غرب سلطانيه بناي آرامگاهي وجود دارد كه در گويش محلي كچه بورك ( كلاه نمدي ) گفته مي شود كتيبه هاي برجاي ماندة بنا همچنين سبك معماري و شيوه هاي تزئيني بكار رفته نشان مي دهد كه اين بناي تاريخي متعلق به عارف بنام اين زمان شيخ براق بابا از بزرگان مسلك مولويه و از خاصان در بار سلطان محمد خدابنده در دوره ايلخاني است و همچنين  باستان شناسان و محققان اين مجموعه را به سلطان چلپي منسوب نموده و تاريخ احداث بنا را سال 728 هجري قمري بيان نموده اند.1 مقبره شيخ براق يا چلپي اغلو كه در كنار آن خانقاهي مربوط به همين دوره وجود دارد از نوع مقابر برجي شكل قرون مياني اسلامي است و قابل مقايسه با مقبره امام زاده جعفر اصفهان مي باشد. از جمله ويژگيهاي تزئيني اين بنا طاقنماهاي هشتگانه با عملكرد هاي چند جانبه اي (استاتيكي و زيبايي شناسي) است، كه طرحهاي آجر چيني سطوح هر يك از طاقنماها زيبا و متفاوت با يكديگر بوده همچنين محرابيهايي با تزئينات مقرنسي از نوع رويهم افتاده در نماي خارجي اين خانقاه از ديگر جلوه هاي هنري آن مي باشد.
 مقبره ي شيخ براق يا چلبي اوغلو، با نقشه ي هشت گوش، در بخش جنوبي خانقاه و احتمالا"درون فضاي محصوري قرارداشته است. هر چند به نظر مي رسد اين دو بنا در يك زمان ساخته نشده، اما فاصله ي زماني هم نداشته اند. ارتفاع اين بنا 17 متر ،طول هر ضلع از بيرون 16/4 و قطر بنا 6/7متر است .
براي ساخت بنا ابتدا سه رديف سنگ سبز تراشيده شده چيده شده و سپس آجرچيني ديوارها با سبك زيباي آلت و لغت و كاربندي تا سطح 5/2 متري اجرا شده است. از اين ارتفاع به بعد، فرم آجرچيني ساده شده، تفاوتي اساسي با بخش تحتاني جود دارد .
هر ضلع خارجي مقبره، با طاق نماهاي زيبايي با قوس ها ي پنج و هفت كند نماسازي شده اند.
بر بالاي اين طاق ها، گنبدي آجري با ساقه اي نسبتا" بلند استوار شده است. اين گنبد، ازديوارهاي خارجي كمي عقب تر است و روي پايه اي شانزده ضلعي قرار گرفته است.
درگاه ها، از قطعات سنگ تراشيده ساخته شده و كف بنا نيز از قطعات سنگ فرونشانده در آهك سنگفرش شده است .در اين كف، سوراخي جهت دسترسي به سرداب زيرين تعبيه شده است. در اين سرداب، قبر سلطان در وسط قرار دارد و اجساد مريدان با توجه به درجه و مراتب آنها در گرداگرد آن قرار داده شده است. محوطه ي داخلي مقبره شامل اتاق هشت گوش ساده اي به اضلاع 75/3 متر است. ديوار ها كاملا"ساده است و در ميان هر ضلع آن، طاقنما و طاقچه ي بلندي به ضلع 75/1 و ارتفاع 3 متر به چشم مي خورد. ديوارهاي داخلي اضلاع مقبره، از يك قشر گچ پوشيده شده است. در ورودي، رو به طرف شمال است. در سمت جنوب نماي داخلي، محراب بسيار جالبي با مقرنس هاي گچبري ديده مي شود. طاقنماهاي اضلاع داخلي داخلي در زير گنبد، به 16 ضلع تبديل شده و سپس دايره ي گنبد بر روي آن قرار گرفته است كه نور گيرهاي بالاي ترنبه ها ،بر گريو گنبد تعبيه شده است كه نور داخل را فراهم مي سازد .اين بنا در بخش فوقاني –خاصه گنبد –فاقد تزيينات لازم از جمله پوشش كاشي است و چنين به نظر مي رسد كه بعد از اينكه مقبره را تا ارتفاع 5/2 متري ساخته اند ،تحولاتي كه شايد مرگ سلطان يا ديگر تحولات سياسي بوده ،سبب شده است كه ساختمان مقبره را با سرعت بيشتر و تزيين كمتري بسازند .
مقبره داراي حياطي با دو در بوده؛ يكي در قسمت جنوبي و ديگري در منتهي اليه ديوار شرقي كه هر دو در دوره هاي بعد به وسيله ي سنگ هاي نامنظم و بدون ملاط مسدود شده است .در قسمت جنوب غربي حياط نيز آثار دو زيرزمين كشف گرديده كه به نظر مي رسد محل مقابر بوده است .
پلان معماري اين مجموعه با الهام از عقايد ومراتب صوفيه طراحي و هر يك از فضاها با عملكردي خاص ، اجراشده است.
واحد نخستين در قسمت ورودي به مرتبه فقرا اختصاص داشته، طالبان جنت، مرتبه بعدي اين فرقه، در زواياي قسمت ورودي جاي گرفته اند.
حجرات انفرادي صحن مركزي با دارا بودن درهاي كوتا، محل رياضت مريدان را با توجه به مراتب آنها تشكيل مي داده است. صحن خانقاه محل سماع جكعي بوده كه سلطان در وسط و مريدان در گرداگرد آن حلقه مي زده اند و بدين ترتيب حلقه ذكر بر پا مي گرديده است. محتملا واحدهاي جنوبي خانقاه به عنوان كلاسهاي آموزشي و فضاي واقع در طرفين ايوان جنوبي محل حلقه ذكر زمستاني بوده است.
طبقه دوم بنا در طرفين ايوان به شدت آسيب ديده و فروريخته و گرداگرد آن عنصري شبيه به جان پناه ديه مي شود. حاصل اينكه قرينه سازي در كل مجموعه كاملا رعايت شده است و مصالح اصلي بنا را لاشه سنگها و ساروج تشكيل داده و سقف حجرات و زوايا گنبدي شكل مي باشد.
عده اي از محققان و باستانشناسان بناي خانقاه را مقدم بر مقبره سلطان چلپي مي دانند و بعضي از انان تاريخ احداث مقبره را مقدم بر خانقاه اعلام نموده اند. دونالد ويلبر معتقد است«… بنابراين احتمال كه مقبره قبل از خانقاه ساخته شده و اين محل از نظر تبرك براي بناي خانقاه در نظر گرفته شده باشد تاريخ مقبره را به احتمال مي توان در حدود سال 1330 ميلادي (720 هجري قمري دانست).2 
آندره گدار، سال احداث بناي خانقاه را 733 هجري قمري پيشنهاد نموده اس. بعضي از محققين نظريات و پيشنهادات ارائه شده را تأييد كرده و آنها را تكرار نموده اند. ولي به نظر نگارنده تاريخ 733 هجري قمري هم چنان كه مذكور خواهد افتاد سال نوشتن كتيبه در اين بناي تاريخي است و متن آن نيز صراحتا اين مورد را تأييد نموده است.
به هر تقدير مطالعات عمومي و سطحي تاريخ بناي خانقاه را پيش تر از سالي كه پيشنهاد گرديده ارائه مي دهد. زيرا سال تعيين شده احداث اين بنا،؟ مربوط به اواخر دوران ابوسعيد است كه حيات سياسي و اقتصادي سلطانيه و حكومت رو به افول بودهخ و احداث چنين بناهايي در ان محل بعيد به نظر مي رسد.
يكي از مدارك بسيار ارزنده اي كه در حل مسئله تاريخ گذاري واقعي بناي خانقاه از اهميت بسزايي برخوردار است، مطالعه كتبه حك شده جرز جنوبي ايوان جنوبي است . اينكتيبه در سه قطعه كه يكي در بالا و دو قطعه در طرفين ايوان نوشته شده، از اسناد بسيار معتبر در شناسايي شهر سلطانيه و نكات و دقايق آن است. 3 قسمتي از اين كتيبه ازميان رفته، ولي آثار باقي مانده و قابل بررسي، به اين پرسش پاسخ مناسب داده است. اينك متن كتيبه عينا از نظر خوانندگان مي گذرد.
(در ايام دولت پادشاه اسلام فرمانرواي ربع جا… خالد ملكه … شيخ شيوخ آفاق، شيخ براق اعادالله علينا…
صاحب معظم افتخار ايراني باني الخيرات خواجه شمس الدوله والدين محمد قزويني… بيرون آورده است و وقف خانقاه شميسه كرده كه در قزوين انشا گرانيد و … شرط كرده كه … عموم خلايق … هيچكس را …)
در طرف چپ ايوان، كتيبه با متن زير نوشته شده:
سخطباري تعالي و ملائكه و من بدله من بعد ما ممعهوا نال اسمه علي الذين ببدلوهو عند الله سميع عليم وما جري الا علي الله ان الله لا يضيع اجر المحسنين … ثلاث و ثلاثين و سبعمائه الهلاليه كتب في ليله عيد…
بررسي من كتيبه در اين بناي اريخي از حساسيت خاصي برخوردار است .
نخست اسم حقيقي دو تن، به نامهاي شيخ براق در كتيبه اول و خواجه شمس الدوله والدين محمد در كتيبه مياني آمده است، در منابع و مآخذي كه نگارنده در دسترس دارد تا به حال شخصيت سياسي و مذهبي شيخ براق كه در كتيبه اسم وي با جمله اعدالله علينا آمده، روشن نشده است. ليكن ذكر اسم خواجه شمس الدوله والدين والمحمد دركتيبه مياني از نظر تاريخ گذاري اهميت بسزايي دارد.
متن كتيبه با جملاتي نظير صاحب معظم، افتخار ايران باني الخيرات خواجه شمس الدوله والدين محمد…. شروع گرديده و هر يك از اين كلمات به مناسبتي ذكر شده و در معرفي شخصيت اسم موردنظر نقش اساسي دارند.
اولاد صاحب معظم وافتخار ايران لقب محمد بن محمد جويني ملقب به شمس الدين از رجال دوره اباقاآن مغول است، وي پسر بهاء الدين محمد، صاحب ديوان است كه در سال 657 به حكومت بغداد منسوب شد و پس از جلوس سلطان احمد تكودار، حكومت خراسان و مازندران، آذربايجان و عراق و عجم به وي واگذار گرديد و پس از شكست سلطان احمد و به قدرت رسيدن ارغنون، خواجه شمس الدين محمد به اصفهان گريخته و پس از بعه قتل رسيدن احمد به طرف اردوي ارغنون حركت نموده و از وي عذرخواهي كرد عهاقبت در نزديك اهر به سال 683 مقتول گرديد. اين شخصيت يكي از رجال بزرگ و پر افتخار ايران در عهد ايلخانان و از نظر فضايل زبانزد خاص و عاكم بوده است.
با ذكر آنچه گذشت اين بنا در حد فاصل سالهاي 657(سال به قدرت رسيدن وي) و 683 (سال قتل وي) احداث گرديده و وقف خانقاه شميسه شده است. به استناد عين متن كتيبه كه قبلا به نظر رسيد، سال 733 تاريخ احداث بنا نبوده بلكه سال نوشتن كتيبه است.
قسمت دوم اين مجموعه تاريخي بقعه معروف به سلطان چلپي است . پلان اين بنا هشت ضلعي است و هر ضلع آن از نماي خارجي به طول 16/4 متر، به ارتفاع 17 متر و به قطر 5/7 متر بازيبايي خاصي طراحي و اجرا گرديده است.
بنا ابتدا با سه رديف سنگ تراشيده ساخته شده است كه در اين قسمت سنگهايي از نوع ماسه اي كم دوام به كار رفته و سپس آجرچيني با سبك زيباي آلت و لغت و كاربندي آجري تا رقوم 5/2 متر اجراء شده است. فرم آجر چيني در طاق نماهاي هشت گانه متفاوت به نظر مي رسد . پس از آنكه ادامه كار با آجر چيني ساده انجام گرفته و حد فاصل جرزهاي هشتگانه طاق نماهاي زيبايي طراحي و اجراء شده كه طاقهاي پنج اوهفت كند آن را زينت داده اند. بالاي اين جرزها گنبد آجري با ساقه نسبتا بلند استوار شده است، پلان هشت ضلعي با اجراي ترمپه ها به پلان 16 ضلعي و سپس به دايره تبديل شده و گنبد بر آن نشسته است.
سبك قبر سلطان چلبي در اين آرامگاه اهميتي بسزا دارد، از اين نظر كه اين قبر، حلقه ذكرصوفيه را تداعي مي كند. بدين معني كه داخل مقبره به فضاهايي تقسيم گرديده، كه جسد سلطان در وسط دفن شده و اجساد مريدان با توجه به درجه و مراتب آنها، در گرداگرد آن قرار داده شده اند. بحث در باب انتساب اين بقعه به سلطان چلپي هنوز مفتوح است، علت تغيير در سبك آجر چيني قابل بحث و بررسي بوده و بالاخره ارتباط خانقاه با مقبره مي بايستي به طور متقن روشن گردد.
اين اثر به شماره 167 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .
 1. راهنماي سلطانيه، كرامت الله افسر. سازمان حفاظت آثار باستاني
2. معماري اسلامي ايران، در دوره ايلخانان ـ دونالد ويلبر، ترجمه عبدالله فريار، بنگاه ترجمه و نشر، ص 187 
3. قسمتهايي از اين كتيبه در سال 1359 توسط نگارنده مطالعه و كپي برداري شده بود و فقط چند كلمه از ان توسط آقاي عبدالله قوچاني براي اينجانب بازخواني شده است.
بیست و ششم 8 1390
X