تپه ها

تپه و قبرستان قيطريه

تپه و قبرستان قيطريه در منطقه قيطريه واقع شده و مربوط به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد است. جمع مساحت كاوش شده در اين تپه بيش از 5000 متر مربع است كه در تراشه ها و گمانه زني ها تعدادي گور باستاني و تعدادي ظروف سفالي از اين گورها  كه بالغ بر 2500 قطعه هستند به دست آمد. فراواني ميراث سه هزار ساله شهر مردگان قيطريه تاكنون در هيچ هپه باستاني سابقه نداشته است.

 تپه واوان

 تپه واوان از تپه هاي تاريخي متعلق به دوره ساساني است كه در كنار شهرك واوان شهرستان اسلامشهر قرار گرفته است. اين تپه با شماره 1955 به ثبت رسيده است.

تپه چشمه علي

در مجاورت شهر ري و در كنار چشمه اي به همين نام نزديك ابن بابويه قرار دارد. در اين محوطه اشيا و آثاري از دوره ماقبل تاريخ و ادوار تاريخي ساساني و پارتي و دوره هاي اسلامي به دست آمد.

قره تپه شهريار

قره تپه شهريار از تپه هاي باستاني متعلق به هزاره 5 و 4 قبل از ميلاد است كه طبق حفاري هاي انجام شده با چشمه علي شهرري و موشلان تپه اسماعيل آباد تقريبا متعلق به يك دوره است.

تپه شغالي پيشوا

اين تپه در دامنه شمال غربي تپه هاي طبيعي شهر پيشوا واقع شده و تراسي با وسعت كم دارد. اين نقطه با توجه به اهميت سوق الجيشي و نزديكي به رودخانه جاجرود در اواخر هزاره ششم پيش از ميلاد محل استقرار اقوام پيش از تاريخ بوده است.

تپه ميل

تپه ميل در كنار جاده ميل به ورامين و در نزديكي ده خير واقع شده است. اين تپه از تپه هاي بسيار كهن منطقه است كه بقاياي آتشكده اي قديمي بر روي آن به جاي مانده است.

تپه گبري ري

در شمال خاوري امين آباد، تپه اي قرار دارد كه به نام تپه گبري مشهور است. بر بالاي اين تپه آثار برج سنگي و گچي بزرگي از دوران ديلميان باقي مانده كه به احتمال قوي مقبره مرداويج زيارگيلي از سرداران معروف آل زيار (ديلمي) است.

تپه خرم آباد  ساوجبلاغ

تپه خرم آباد از تپه هاي تاريخي به جا مانده از هزاره اول قبل از ميلاد است. اين تپه در روستاي خرم آباد شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد و با شماره 1378 به ثبت رسيده است. شامل چند سطر نوشته مربوط به وقايع زمان سلطنت فتح علي شاه و نقوشي از سربازان و شاهزادگان است كه در مركز آن تصويري با عنوان السلطان فتح علي شاه جلب نظر مي كند.

رودها

وجود رودخانه هايي دايمي مانند رودخانه كرج، رودخانه جاجرود، رودلار، حبله رود، رود شور يا ابهر رود و طالقان رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب كمبودي نداشته باشد. بيشترين رودخانه هاي استان از كوه هاي البرز سرچشمه مي گيرد. در استان تهران قنات هاي متعددي وجود داشته كه در گذشته نه چندان دور در تامين آب مورد نياز مناطق شهري و روستايي سهم به سزايي داشته اند. ليكن امروزه با استفاده از امكانات آب لوله كشي كه از سدهايي چون اميركبير، لتيان و لار تامين مي شود، آب قنات ها و چشمه ها فقط براي كشاورزي و آبياري مصرف مي شود و فقط بعضي چشمه ها، به ويژه چشمه هاي آب معدني كه بيشتر در شمال شرقي استان متمركزند، اهميت سابق خود را حفظ كرده اند. مهم ترين اين چشمه ها عبارتند از چشمه اعلا دماوند، چشمه قلعه دختر، چشمه آب علي هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت كرج، چشمه علي در شهر ري، چشمه تيزآب، چشمه گله گيله.

رود كرج

رودخانه اي دايمي است كه از قابليت هاي گردشگري بسيار بالايي برخوردار بوده و در شهرستان كرج، تهران، قم و استان هاي تهران و قم جريان دارد. اين رودخانه از مهم ترين مناطق گردشگاهي مردم تهران و شهرستان هاي اطراف است رودخانه كرج از دامنه شمالي كوه آسرا و جنوب گردنه عسلك و در 42 كيلومتري شمال شرقي كرج سرچشمه گرفته و پس از عبور از دره ميان كوه تاريكه نو (در شمال) و كوه كرچان  (در جنوب)، در جنوب روستاي وله  با رودخانه ولايت رود مخلوط مي ‌شود و به موازات راه اتومبيل رو كرج ـ چالوس به سمت جنوب مي رود‌ و پس از مخلوط شدن با رودخانه شهرستانك در روستاي پل دو آب تغيير مسير داده و به سوي غرب متوجه مي شود

رود خانه طالقان

رود طالقان كه از كوه هاي كندوان و كهار بزرگ در شمال غربي تهران سرچشمه مي گيرد و سواحل آن به ويژه در بخش هاي بالادست داراي ارزش هاي تفريحي و جهانگردي است. اين رود در دره طالقان به سوي باختر جريان مي يابد و سپس به سفيد رود مي پيوندد. طول اين رودخانه 180 كيلومتر است.

رودخانه تار

رودخانه تار كه 13 كيلومتر طول دارد يك رود دائمي و از ريزابه هاي رودخانه دماوند است. اين رود در دهستان ابرشيوه، شهرستان دماوند جريان دارد و از يك كليومتري غرب درياچه تار،‌ در 13 كيلومتري شرق دماوند سرچشمه مي ‌گيرد. رود تار از دره ميان كوه هاي قره داغ و ميانرود (در شمال) و زرين كوه (در جنوب) رو به غرب روان مي ‌گردد حوضه اين رودخانه درياچه نمك قم، شيب متوسط 7 درصد است.

رودخانه لار دماوند

اين رودخانه از كوه هاي برف گير و پر باران كلون بستك كه 3000 متر ارتفاع دارد و در شرق  و شمال شرقي استان تهران قرار دارد سرچشمه مي گيرد و از همين رو، بسيار پرآب است. اين رود داراي شاخه هاي فراواني مانند دلي چاي، آب باران و سفيدآب است. در دو سوي رود لار، مرتع ها و چراگاه هايي طبيعي وگسترده با حدود 60 كيلومتر درازا و شش تا هفت كيلومتر پهنا وجود دارد، در شاخه هاي رودخانه لار، ماهي قزل آلا فراوان است. روي اين رودخانه يك سد ساخته شده است.

رود خانه جاجرود

جاجرود يك رود دايمي است كه 140 كيلومتر طول دارد. اين رودخانه كه در شهرستان هاي تهران، ورامين و قم جريان دارد و از تلاقي رودخانه گرمابدره و ريزابه‌اي كه در روستاي زايگان در 34 كيلومتري شمال شرقي تهران به هم پيوسته‌اند، تشكيل مي ‌يابد. شيب متوسط اين رود 1 درصد و مسير كلي آن جنوبي است. كناره هاي اين رودخانه براي مردم تهران و شهرستان هاي اطراف از ارزش هاي گردشگاهي برخوردار است.

رود شور

رود شور از كوه هاي سلطانيه قزوين سرچشمه گرفته و از به هم پيوستن دو رودخانه خزررود و ابهررود و برخي از رودهاي كوچك فرعي ديگر تشكيل مي‌شود از 6 كيلومتري جنوب باختري حسن آباد (مركز بخش فشاپويه) گذشته و بر شوره‌ زار خاور حوضي سلطان جذب مي ‌گردد و پس از آبياري ابهر، قزوين، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه كرج مي پيوندد. اين رودخانه به دليل داشتن نمك در پايين دست، براي كشاورزي مناسب نيست ولي شاخه هايي از آن از امكانات گردشگاهي برخوردار است.

دره ها

دره كن سولقان (‌شمال شرقي تهران) هملون، وزباد ،‌كشار، آهنگرك، دو چناران، وارنگرود، كردان، واريان ارنگه، اوشان فشم، دره چالوس و اوين.

دره دو چناران:

دره حصارك فرحزاد در شمال غربي فرحزاد قرار دارد كه دره اي طولاني با ديدگاههاي متنوع، باغ ها  چشمه ها و مسيري پرافت و خيز و مناسب براي راهپيمايي است كه از مسير مي توان به امامزاده داوود رسيد.

دره هملون:

دره كوچك و كمي صخره اي در 30 كيلومتري جاده جاجرود بعد از روستاي ميگون پس از پل آهني، واقع است و داراي آب و هواي بسيار سرد درفصل بهار و اوايل تآبستان است.

دره آهنگرك:

‌اين دره در غرب آبادي ميگون،5 كيلومتر بالاتر از بخش فشم حدفاصل حاجيه افتآب كوه و كوه آهنگرك با مزارع و درختان سرسبز وبسيار نزديك به بخش ميگون از جمله محيط هاي مناسب براي گردش يك روزه است.

دره وزباد:

در شمال گلآبدره شميران در مكاني سراشيبي در زيردامنه هاي صخره اي قله سه هزارو صد متري اسپيلت قرار دارد و داراي تعدادي چشمه كوچك است.

مناطق حفاظت شده

منطقه حفاظت شده ورجين

شكارگاه حفاظت شده 28 هزار هكتاري ورجين در 15 كيلومتري خاور تهران قرار دارد كه دسترسي به آن از مسير جاده لشگرك امكان پذير است و شكاردر آن ممنوع است. براي گردش هاي يك روزه در آن، داشتن وسايل اتراق لازم است.

پارك ملي خجير و سرخه حصار

پارك ملي خجير و سرخه حصار در ارتفاع 1547 متري از سطح دريا قرار دارد و ميانگين حداكثر ارتفاع آن 2600 متر و حداقل آن 1450 متراست. اما بيش تر نقاط اين ناحيه در ارتفاع كم تر از2000 متري قرار دارند. تمام اين ناحيه به جز بخش شمال خاوري آن، جزو مناطق حفاظت شده هستند. مساحت پارك ملي سرخه حصار 9380 هكتار است كه تحت كنترل و حفاظت سازمان محيط زيست قرار دارد. آب و هواي اين منطقه نيمه خشك است و اختلاف درجه حرارت روز و شب در آن بالا است. متوسط باران منطقه 305 ميلي متر، متوسط حداكثر درجه حرارت سالانه آن 9/18 درجه سانتي گراد و متوسط حداقل آن 1/9 درجه سانتيگراد است. مهم ترين شبكه آب هاي سطحي كه در اين ناحيه جريان دارد، رودخانه جاجرود است كه پس از سد لتيان، در حاشيه منطقه جريان پيدا مي كند و در شهرك پارچين از منطقه خارج مي شود. رودخانه هاي اين منطقه در طول مسير خود از بيشه زارهاي انبوه و باغ هاي پر درخت مي گذرند كه زيستگاه انواع پرندگان مهاجر در زمستان مي باشند.

منطقه حفاظت شده لار

اين منطقه در شمال و شمال شرقي تهران و در فاصله 90 كيلومتري آن قرار دارد. منطقه لار به علت غناي ساختار هاي طبيعي گونه هاي مختلفي از حيات وحش مانند قوچ – ميش – پلنگ – گراز – روباه و شغال  و 97 گونه پرنده و انواع خزندگان را در خود جاي داده  و از گستره بسيار متنوع گياهي نيز برخوردار است.

پارك ملي كوير

پارك ملي كوير نمونه اي از اكوسيستم هاي خشك و بياباني است كه مقدار باران ناچيز آن، اجازه فعاليت هاي كشاورزي را نمي دهد، اين پارك داراي مجموعه گياهي و جانوري ويژه اي است كه به طور شگفت آوري با منابع ناچيز و محدوديت هاي زيستي محيط خود سازگار است  اين پارك داراي گونه هاي متنوع است و پوشش گياهي آن در دشت هاي هموار و كوهستان ها، زيستگاه هايي بسيار مناسب براي زيست وحوش مختلف فراهم كرده است. اراضي مسطح اين پارك با پوشش گياهي كويري و نيمه كويري، زيستگاه پستانداراني مانند پوزپلنگ و گورخر است. بخش هاي كوهستاني آن نيز با پوشش گياهان استپي داراي تعداد قابل توجهي وحوش كوه زي مانند كل، بز، قوچ و ميش است.  پارك ملي كوير مجموعه با ارزشي از ذخاير گياهي و جانوري متنوع و نيز آثار فرهنگي و تاريخي، مانند كاروان سراي شاه عباسي (قصر بهرام) و باقي مانده آثار حرم خانه و عين الرشيد مي باشد. پارك ملي و منطقه حفاظت شده كوير باختر كوير مركزي و خاور درياچه نمك قرار دارد.

درياچه ها

درياچه تار

اين درياچه بعد از شهرستان دماوند و در 115 كيلومتري تهران قرار گرفته و از طريق مسيرهاي فرعي قابل دسترسي است. اين درياچه شكلي شبيه به لوزي داشته و آب فوق العاده زلالي دارد و مناسب براي ماهي گيري مي باشد. شيرين و خنك بودن آب درياچه، در دسترس بودن روستاهاي سبز و خرم، مجاورت نسبي چشم اندازهاي درياچه، كوه، رودخانه، چشمه، كشتزارها و باغ هاي روستاهاي اطراف، سكوت و آرامش بي نظير منطقه جلوه هاي زيبايي از شگفتي هاي طبيعت را به نمايش گذارده و از جمله مهم ترين محاسن ناحيه محسوب مي شود. اين منطقه داراي آب و هواي كوهستاني است كه در تابستان، هواي به نسبت خنك آن با بادهاي مداوم و شديد در گذرگاه ها همراه است. ناحيه ساحلي درياچه ها كه قابل استفاده اند از چند هكتار تجاوز نمي كنند. اين ناحيه شبيه دالان دراز با ديوارهاي شيب دار است كه چشم اندازي زيبا را به وجود آورده است.

درياچه سد لار

اين منطقه به دليل نزديكي به قله دماوند هوايي خنك و چشم اندازهايي زيبا دارد و ورزش هاي آبي مانند شنا و اسكي روي آب در اين درياچه امكان پذير است.

درياچه سد لتيان

اين درياچه در 25 كيلومتري شمال خاوري تهران قرار گرفته و با 330 هكتار وسعت روي رودخانه جاجرود ايجاد شده است. درياچه علاوه بر زيبايي هاي طبيعي خود محل پرورش انواع ماهي ها نيز است. كرانه ها و پيرامون اين درياچه گردشگاهي گسترده است كه مردم از آن بهره مي گيرند.

درياچه سد اميركبير

درياچه سد اميركبير، در كيلومتر 23 جاده كرج - چالوس در تنگه واريان است و اهميت بسياري در جلب گردشگران و گذران اوقات فراغت دارد، به ويژه آن كه اين درياچه نزديك تهران است. وسعت درياچه 4000 هكتار است و در مسير رودخانه كرج تشكيل شده است. هواي پيرامون اين درياچه در تابستان ها خنك و مطبوع است و تعداد زيادي مسافر براي گردش و بهره برداري از چشم اندازهاي زيباي آن به اين منطقه مي روند. در اين درياچه، فعاليت هاي ورزشي و تفريحي مانند: قايق راني، ماهي گيري، اسكي روي آب و پرواز باكايت انجام مي شود.

درياچه آهنگ فيروز كوه

اين درياچه در كناره جاده فيروزكوه به سيمين دشت قرار گرفته و وسعت آن نيم هكتار است.

چشمه ها و آبشارها

چشمه آب علي هراز

چشمه آب معدني آب علي در شمال دهكده آب علي در 60 كيلومتري شمال شرقي تهران، در كنار بستر رودخانه مبارك آباد از زمين مي جوشد. در گذشته، مظهر چشمه چندين بار تغيير مكان داده است. در حال حاضر آب چشمه با لوله به كارخانه بطري پركني منتقل مي شود و پس از بسته بندي به مصرف خوراكي مي رسد. آب چشمه آب علي از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك سرد با PH متمايل به اسيد است و آهن و سيليس نيز در آن وجود دارد. وجود آهن در تركيب آب چشمه به صورت پايدار به علت وجود Co2 و فشار در زيرزمين است كه پس از خروج از زمين بر اثر كم شدن فشار، Co2 آن به حالت ناپايدار و به صورت رسوب در مي آيد. از آن جا كه پركردن بطري ها با اين آب، به خاطر رسوب موجود ايجاد اشكال مي كند،‌ در كارخانه عمل آهن زدايي نيز از آن صورت مي گيرد.

چشمه گله گيله

اين چشمه در بالاترين نقطه روستاي شهرستانك در مسير جاده كرج - چالوس قرار دارد و فاصله آن تا تهران در حدود 1000 كيلومتر است. ده شهرستانك در 12 كيلومتري جاده اصلي كرج واقع شده و با دو ساعت پياده روي از آن مي توان به قصر ناصري كه يادگار عهد ناصرالدين شاه است، رسيد. اين قصر اكنون محل توقف كوه نوردان است. در فاصله كمي از اين بناي ييلاقي چشمه گله گيله قرار دارد كه يكي از پر آب ترين چشمه هاي منطقه است و از ارزش تفريحي بسياري برخوردار است.

چشمه علي

تا سال 1319 كه نخستين استخر تهران افتتاح شد، مردم كم و بيش از چشمه علي (شمال ابن بابويه و غرب كارخانه سيمان ري) براي شنا استفاده مي كردند، بعدها چشمه مكاني براي قالي شويي شد. پيشينه تمدن اين ناحيه به 4000 سال پيش از ميلاد مي رسد. از اين جا اشيايي مربوط به دوره خلفاي اموي و عباسي و سلجوقيان به دست آمده است.

چشمه وله گچسر

اين چشمه در جنوب باختري گچ سر و شمال باختري دهكده وله قرار دارد و فاصله آن تا هتل گچ سر دو كيلومتر است. آب چشمه از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك گوگردي سرد است كه گوگرد آن از احيا سولفات حاصل مي شود. اين نوع آب ها در درمان بيماري هاي جلدي، مجاري تنفسي و روماتيسم ها موثرمي باشد.

چشمه قلعه دختر

اين چشمه در 2 كيلومتري شمال باختر جاده تهران - آمل، در محل پل دختر، بين گردنه امام زاده هاشم و پلور به فاصله 50 كيلومتري تهران است. آب چشمه در بلندي هاي كوه ميان رود در تنگه اي از زمين خارج مي شود و به سوي جاده و سپس رودخانه سرازير مي شود. وجه تسميه چشمه به خاطر قلعه اي به همين نام است كه در كنار آن قرار دارد. مظهر چشمه در زمين هاي آهكي تيره و سخت از دوره ژوراسيك دروان دوم زمين شناسي است. آب چشمه از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك سبك و سرد و PH آن نزديك به خنثي است. اين نوع آب هاي معدني براي بيماري هاي دستگاه گوارش، كبد و لوزالمعده مفيد هستند.

چشمه شاهدشت كرج

آب معدني شاه دشت در 35 كيلومتري جنوب كرج واقع شده و‌آب آن داراي سولفات سديك و كلروره كلسيك سرد است. اين آب ها در درمان بيماري هاي دستگاه تنفسي موثراند و به سبب داشتن يد، براي درمان بيماري گواتر نيز مفيد مي باشند.

چشمه البرز

اين چشمه در 60 كيلومتري شمال خاور تهران در دهكده آب علي و در كنار جاده تهران - آمل از زمين مي جوشد. در گذشته با احداث كارخانه اي از آب چشمه براي تهيه فرآورده هايي مانند دوغ و شربت استفاده مي كردند. ولي اكنون اين كارخانه بدون استفاده مانده و آب آن علاوه بر مصرف هاي محلي سرانجام به رودخانه اي كه از جوار كارخانه مي گذرد مي ريزد. آب چشمه آب علي از گروه آب هاي بي كربناته و سولفاته كلسيك منيزين آهن دارد و گاز دار و عاري از ميكروب است. اين آب از نظر درماني دفع كننده مواد زايد است و روي كبد و مجراي صفراوي تاثير مي گذارد. همچنين به دليل وجود آهن در تركيب آن، براي درمان كم خوني مفيد است.

آبشار لار

 يكي از جاذبه هاي مهم ناحيه لار، آبشار آن است كه در محلي در نزديكي روستاي وانا واقع شده است. اين آبشار زيبايي خاصي دارد.

 آبشار دوقلو

 آبشار دوقلو كه 2700 متر ارتفاع دارد در زير پناه گاه شيرپلا قرار گرفته و يكي از زيباترين آبشارهاي ناحيه شميرانات و محلي مناسب براي رفع خستگي كوه نورداني است كه به ارتفاعات صعود مي كنند. اين آبشار از ذوب برف بلندي هاي البرز به وجود آمده است. برودت آب آن تا حدي است كه حتي در تابستان هم نمي توان بيش از مدتي كوتاه در آن آب تني كرد.

 آبشار يخ كوه دماوند:

يكي از مشهورترين آبشارهاي يخي جهان است كه زيبايي بسياري دارد. يكي از جاذبه هاي مهم ناحيه لار، آبشار آن است كه در محلي در نزديكي روستاي وانا واقع شده است. اين آبشار زيبايي خاصي دارد.

آبشار سنگان:

اين آبشار در انتهاي جاده كن - سولقان در روستاي سنگان است اوج شكوه اين آبشار فروردين وارديبهشت است.

آبشار پيچ ادران:

از جمله آبشارهاي فصلي دراطراف تهران است كه ازذوب برف‌ها در بهار و تابستان پديد مي‌آيد و در 15كيلومتري جاده كرج - چالوس واقع است.

ساير آبشارها ي استان تهران:

شكرآب در ميگون تهران – اوسون در منطقه دربند تهران.

سقاخانه ها

در شهر تهران بيش از 290 سقاخانه وجود دارد كه به برخي از آنها اشاره مي شود.

سقاخانه نوروزخان

اين سقاخانه در خيابان پانزده خرداد شرقي، جنب بازار آهنگران واقع شده و در گذشته نه چندان دور از معروف ترين سقاخانه هاي تهران به شمار مي رفت. سرتاسر گذر اين سقاخانه طاق بندي شده بود و شمايل بزرگان ديني و مذهبي، علم، بيرق و علامت سياه را به آن مي آويختند. زورخانه اي به همين نام در كنار اين سقاخانه وجود داشت كه از زورخانه هاي معروف و نامي شهر به شمار مي رفت.

سقاخانه عزيز محمد

اين سقاخانه از موقوفات شخصي به نام عزيز محمد (كه باني آن نيز به شمار مي آيد) است. بناي سقاخانه داراي آب انبار قديمي و حوضچه آب و شير و پاشير است. در اين سقاخانه جايگاهي خاص براي روشن كردن شمع تعبيه شده است. سقاخانه عزيز محمددر خيابان وحدت اسلامي ( شاهپور سابق ) خيابان مهدي خاني قرار دارد.

سقاخانه كل عباسعلي

اين سقاخانه در خيابان وحدت اسلامي قرار دارد و قدمت آن به دوره قاجار مي رسد. سقاخانه كل عباسعلي در شهريور ماه 1311 شمسي مرمت و بازسازي شد. در سال هاي اخير نيز از طرف كسبه محلي برخي از نقاط تخريب شده آن مورد بازسازي قرار گرفت.

سقاخانه آينه

اين سقاخانه در خيابان ظهيرالاسلام واقع است. در تزئينات اين سقاخانه آينه كاري بسيار به كار رفته و همين موجب نامگذاري سقاخانه شده است. اين سقاخانه توسط حاج ميرآخور در سال 1304هـ . ق بنا شد و يكي از پر زرق و برق ترين سقاخانه هاي تهران به شمار مي رود.

برخي ديگر از سقاخانه هاي تهران: سقاخانه شيخ هادي در خيابان شيخ هادي، سقاخانه دباغ ها در بازار مولوي، سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) در خيابان ناصرخسرو.

كاروانسراها

كاروانسراي خانات

سابقه اين كاروانسرا، با مساحت 10000 متر مربع و 54 حجره كوچك، به زمان قاجار باز مي‌گردد. در ورودي كاروانسرا با ارتفاع پنج متر از چوب روسي ساخته شده و 40 گل ميخ آن نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌كند.

كاروانسراي دوقلو

كاروانسراي دو قلو، واقع در بازار قديمي‌، از دو قسمت تشكيل شده كه مساحت آن‌ها با يك‌ديگر برابر است و از اين رو نام آن را كاروانسراي دوقلو نهاده‌اند. اين مكان در دوره شاه عباس صفوي ساخته شده است و با 400 سال قدمت‌ جزو ابنيه تاريخي شهر ري محسوب مي‌شود. كاروانسراي دوقلو در زمان قاجار توسط فردي از بزرگان ري اداره و از آن براي تخليه بارهاي شتر و انتقال نفت از باكو استفاده مي‌گرديد؛

كاروانسراي شاه عباسي

كاروانسراي شاه عباسي در جنوب شرقي ميدان حضرت عبدالعظيم و روبه‌روي مسجد خاتم‌النبيين قرار دارد و مساحت آن حدود 1000 متر مربع است‌. اين كاروانسرا اكنون جزو موقوفات آستان مقدس حضرت عبدالعظيم است و به عنوان انبار از آن استفاده مي‌كنند

كاروانسراي كنارگرد

كاروانسراي كنار گرد در بخش قشافويه (حسن آباد) كنار جاده واقع است. كاروانسرا داراي ساختاري متشكل از گل، گچ و آجر بصورت دو ايوانه ساخته شده و از نظر قدمت به عهد صفويان مي‌رسد.

كاروانسراي ديرگلچين

اين بنا در جنوب ورامين قرار دارد و قدمتش به دوره ساساني مي رسد.

كاروانسراي رباط كريم

اين بنا در مسير جاده تهران ساوه قرار دارد و در دوره ي فتحعلي شاه ساخته شده است.

كاروانسراي شاه عباسي كرج

اين بنا مربوط به دوره ي صفوي است و در مدخل ورودي به شهرستان كرج قرار دارد.

كاروانسراي عين الرشيد

اين بنا در 152 كيلومتري جنوب تهران و در محدوده ي پارك ملي كوير مركزي ايران است.

كاروانسراي قصر بهرام

اين بنا متعلق به دوره ي صفويه است و در 154 كيلومتري تهران و در 3 كيلومتري عين الرشيد قرار گرفته.

كاروانسراي ينگه امام

اين بنا در دوره ي صفويه بنا شده و در 100 كيلومتري جاده كرج – قزوين قرار دارد.

خانه ها

خانه امين السلطان:

خانه امين السلطان معروف به خانه اتحاديه مانند ديگر خانه - باغ هاي دوره قاجاريه داراي اندروني و بيروني و از دو جهت داراي درهاي ورودي و خروجي است. اين خانه بين دو خيابان فردوسي و لاله زار قرار گرفته و از هر دو خيابان مي توان به آن وارد يا خارج شد. بخش اصلي اين خانه از دوره ناصري است كه در طي زمان بناهايي به آن اضافه يا از آن كم شد. يكي از بناهاي چندگانه كه در شمال غربي مجموعه قرار دارد مربوطه به دوره قاجاريه است ولي بقيه در دوره هاي بعد ساخته شده اند. اين بنا مانند ديگر بناهاي قاجايه داراي سبك و كالبد خاص است. سردر بسيار زيباي اين خانه در كوچه معروف به اتحاديه در خيابان لاله زار قرار دارد. قسمت ورودي با آجر تزيين شده است.

خانه اميربهادر

اين خانه از مجموعه خانه هاي با ارزش دوره قاجاريه و در اصل متعلق به شادروان حسين پاشازاده معروف به اميربهادر جنگ، وزير دربار و وزير جنگ مظفرالدين شاه قاجار بوده است. مساحت اين بنا در حدود 3000 متر مربع است. اين بنا در اصل حسينيه امير بهادر بود كه بعدها تحت تملك شركت پخش سيگار ايران درآمد و در نهايت توسط انجمن آثار ملي خريداري شد و تعميراتي در آن صورت گرفت. خانه اميربهادر داراي تالار بزرگ آينه كاري شده، زيرزمين آينه كاري شده، تالار بزرگ بالا، حوضخانه با تزئينات كاشيكاري و اتاق هاي متعدد براي برگزاري جلسات و سخنراني ها و قرائت خانه عمومي و همچنين اتاق هاي ديگر با كاركردهاي مختلف است.

 خانه امام جمعه

در محدوده بافت قديم شهر تهران،در خيابان «ناصرخسرو» خانه معروف امام جمعه واقع است. همان گونه كه از نام بنا برمي آيد، اين خانه متعلق به يكي از امام جمعه هاي تهران در دوره قاجار است و احتمالاً ساخت آن را مي توان به اواسط دوران سلطنت ناصرالدين شاه يعني سال هاي 1280 تا 1300 هـ . ق نسبت داد.

خانه شقاقي

اين بنا در شمالي ترين بخش منطقه دوازده تهران،در جبهه شمالي خيابان كوشك حد فاصل فردوسي و لاله زار قرار دارد. اين خانه را اغلب با عنوان خانه كوشك مي شناسند. خانه شقاقي ابتدا به عنوان منزل مسكوني خانواده شقاقي مورد استفاده بود و بعدها به صورت يكي از مراكز آموزشي سازمان ميراث فرهنگي كشور درآمد.

عمارت موقوفه فاضل عراقي

اين خانه در غرب ميدان فردوسي، در كوچه پارس قرار دارد و موقوفه فاضل عراقي، مستشار و رئيس سابق ديوان عالي كشور است. بخشي از آن در سال 1334 شمسي به بيمارستان زنان اختصاص يافت. كاشي هاي عمارت بسيار نفيس و روي آنها تصاوير شاهان باستاني ايران نقش شده است.

عمارت باغ فردوس

اين خانه ارزشمند و تاريخي در بخش شمالي شهر تهران قرار دارد. در داخل اين خانه گچبري هاي كم نظيري به چشم مي خورد كه به مرور زمان رو به خرابي نهاده بود. 30 نفر از بزرگترين و مجرب ترين هنرمندان گچبر مأمور شده بودند تا اين محوطه را بازسازي نمايند كه مسن ترين آنها استاد «حسن رضايي تهراني» با بيش از 90 سال و كم سن ترين آنها فرزند وي عليرضا رضايي تهراني بود. استادان ديگري چون «حاج عباس عشقي»، «اصغر زينت اعلايي»، «رضا نجفي»، «حاج سيد علي اصفهاني»،«استاد علي»،«استاد يوسف»، «حاج مصطفي شايگان»،«حاج سيد علي لطفي»، «شعبان صحافا»، «حسين نشاطيان» باعث شدند اين بناي ارزشمند دوباره احياء شود. اين بنا در زمان قاجاريه ساخته شد.

عمارت و باغ فرمانيه

اثر تاريخي باغ فرمانيه نمونه اي از معماري اصيل ايراني مربوط به اوايل دوره قاجار با كاشي هاي طرح دار دوره ناصري است. ملك فرمانيه شامل باغ، زمين باير و چندين رشته قنات، در سال 1326 هـ . ق به «كامران ميرزا نايب السلطنه» قاجار تعلق گرفت و پس از فوت او به دخترش رسيد. بعد از آن «ميرزا فرمانفرما» از شاهزاده هاي قاجار، شمال باغ، سهم قنات ها و ساير متعلقات را خريداري كرد. در سال 1319 باغ و تمام متعلقات آن به سفارت ايتاليا فروخته شد. بناهاي اين باغ داراي جزئيات معماري اصيل ايراني اوايل دوره قاجار است.

خانه شهيد مدرس

خانه شهيد سيد حسن مدرس در محله عودلاجان از محلات محدود حصار ناصري شهر تهران قرار دارد. اين خانه كه كامل ترين شكل يك خانه سنتي را در بافت تاريخي تهران به نمايش مي گذارد، از بخش هاي مختلف اندروني و بيروني، مطبخ، كالسكه خانه تشكيل شده است. در اين خانه تاريخي مجموعه اي از هنرها شامل گچبري، حجاري، آجركاري، گره چيني، نقاشي و كتيبه نگاري در كامل ترين شكل، به كار رفته است. در نقشه ي تاريخي شهر تهران كه متعلق به سال 1275 هـ . ق است، اين خانه با عنوان «خانه وزير مختار فرانسه» مشخص شده است. مرحوم سيد حسن مدرس در اوايل قرن معاصر و در دوره نمايندگي مجلس، در اين خانه سكونت داشت.

بناي تاريخي مسعوديه

بناي تاريخي مسعوديه، در خيابان اكباتان تهران، به دستور ظل السلطان فرزند ناصرالدين شاه همزمان با كاخ گلستان احداث شد. اين مجموعه در محدوده ميدان بهارستان و خيابان هاي ملت و اكباتان قرار دارد و شامل پنج عمارت اصلي و تاريخي است و قدمت آن به سال 1295 مي رسد.  تالار سلام اين مجموعه زير نظر صنيع الملك نقاش باشي براي «ميرزا آقاخان اعتمادالدوله» صدراعظم آقاخان نوري نقاشي شد. در عمارت مسعوديه كتيبه هايي به تاريخ 1295 هـ . ق باقي مانده است.

خانه مشير الدوله پيرنيا

اين بنا در خيابان لاله زار بين جمهوري و منوچهري قرار گرفته و در اصل متعلق به حسن پيرنيا بود. از خصوصيات اين بنا گچبري و فرنگي كاري، كاشيكاري همراه با كاشي هاي منقوش به تصاوير شخصيت هاي اساطيري و تاريخي است.

خانه وثوق

اين بنا در سال 1253 هـ . ق يا 1211 شمسي در زمان محمدشاه قاجار براي يكي از صاحب منصبان دوره قاجاريه به نام «ميرزا محمد قوام الدوله آشتياني» ساخته شد. اين بنا در خيابان 15 خرداد كوچه «ميرزا محمود وزير» قرار دارد. هفت دري در اين بنا يكي از تزئينات بنا به شمار مي رود.

برخي ديگر از خانه هاي دوره قاجاريه در تهران

خانه ميرزا محمود وزير در خيابان اميركبير، خانه اخوان عليزاده، خانه قديمي صفوي در سرچشمه، خانه رضاشاه در خيابان امام خميني، خانه صبا، خانه بهزاد در خيابان انقلاب، خانه علاءالدوله در خيابان فردوسي، خانه مستوفي در خيابان پانزده خرداد، خانه احساني در پامنار كوچه بهاءالدوله، خانه بازار مسگرها در خيابان مصطفي خميني، خانه نصرالدوله در سرچشمه، خانه كلارا آبكار در خيابان جمهوري اسلامي، خانه هدايت در خيابان هدايت، خانه قوام السلطنه در خيابان 30 تير.

حمام ها

حمام شهرك طالقان

حمام قديمي در بافت قديمي شهرك از توابع طالقان قرار دارد. با توجه به سنگ نبشته موجود، حمام در سال 1261 هـ. ق در زمان قاجاريه احداث شد. مصالح به كار رفته در ساخت حمام، سنگ و ملات گل و آهك بود. فرم حمام تقريباً به شكل مستطيل است.

حمام مصباح كرج

اين حمام متعلق به اواسط دوره قاجاريه و در محلات قديمي شهر كرج واقع است. ورودي حمام با هشت پله به كف حمام در عمق 5/3 متري مرتبط مي شود. سربينه يا رختكن شامل يك گنبد مركزي است كه در طرفين گنبد چهار گنبد كوچكتر گره پوش مشاهده مي شود. در ساختمان حمام از آجرهاي ختايي به ابعاد 5×20×20 سانتي متر و ملات گل آهك استفاده شده است.

 حمام مهدي خاني

اين حمام در بازار بزرگ تهران  قرار دارد. مساحت آن در حدود 900 متر مربع و شامل حمام به مساحت 450 متر مربع و تأسيساتي چون يك واحد پتوبافي، واحد مسكوني، مغازه و سرايداري است. بناي حمام متعلق به دوره قاجار است و در حدود 80 درصد آن سالم به نظر مي رسد.

حمام همتيار

حمام همتيار يكي از حمام هاي قديمي تهران در خيابان وحدت اسلامي واقع است. اين بنا كه همچنان شكل و فرم تاريخي خود را حفظ كرده، به دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده و مشغول كار است. وجود پاگرد، حوضچه، ستون ها و سرستون هاي زيبا، بينه، گرمخانه، سردخانه از ديگر اجزاي اين بنا است.

حمام روستاي درده

در مركز روستاي درده از توابع فرمانداري فيروزكوه ، حمامي قديمي وجود دارد كه قدمت آن به 200 سال پيش مي رسد. براي ورود به حمام بايد از چند پله پايين رفت، با چرخشي به سمت چپ فضاي رخت كن مشخص مي شود و با چرخشي ديگر به سمت چپ، به گرمخانه راه مي يابد. فضاي رختكن مربع داراي سكوهايي براي نشستن است. در وسط نيز يك حوض سنگي بيضي شكل مشاهده مي شود.

حمام هلجرد

اين حمام در روستاي هلجرد شهرستان كرج قرار دارد. هلجرد يك روستاي تاريخي است كه مجموعه اي از آثار قرون گذشته را در خود جاي داده است. حمام هلجرد يكي از اين بناهاي قديمي است كه از دوره قاجار به جاي مانده و از ساروج، سنگ و قلوه سنگ ساخته شده است.

بخش شيريني :

سوهان شهر ري

بخش كشاورزي :

سبزي هاي كوهي و دوغ دماوند، انگور و كشمش شهريار

بخش صنايع دستي :

قلم زني روي مس و برنج، خراطي و سبد بافي، خاتم كاري ، شيشه گري، تراش و نقاشي روي شيشه، زيلوبافي، نقاشي روي چرم، قالي بافي و چاپ باتيك، سفال گري، حصير بافي، ورني بافي و دست بافي، جاجيم و گليم، چنته، روبه پشتي، جوال، خورجين.

بيشتر صنايع دستي استان عبارتند از: قلم زني روي مس و برنج، خراطي و سبد بافي، خاتم كاري، شيشه گري، تراش و نقاشي روي شيشه، زيلوبافي، نقاشي روي چرم، قالي بافي و چاپ باتيك، سفال گري، حصير بافي، ورني بافي و دست بافي، جاجيم و گليم، چنته، روبه پشتي، جوال، خورجين.

پتو بافي

اين صنعت فقط در روستاي قشلاق ملارد، از توابع كرج، رواج دارد و دست اندركاران آن را عموماً افراد غير بومي مهاجر از تبريز و ديگر نقاط كشور تشكيل مي دهند.

جاجيم بافي

كوهستاني بودن و داشتن مراتع سرسبز و گله داري گسترده در منطقه فيروزكوه، اين منطقه را به يكي از مراكز توليد پشم ايران تبريل كرده است. جاجيم هاي توليدي در روستاهاي فيروز كوه به دليل نزديكي منطقه با مازندران كاملاً تحت تاثير دست بافت هاي آلاشت است، با اين تفاوت كه عرض جاجيم هاي توليدي آن از 25 سانتي متر تجاوز نمي كند. گروهي از عشاير ساكن در روستاي «قجر تخت رستم » از توابع شهريار ، نيز در گذشته به توليد جاجيم هاي بسيار نفيس اشتغال داشتند كه امروزه به دليل جاذبه هاي اقتصادي قالي بافي جذب اين حرفه شده اند. در روستاهاي كوهان از توابع دماوند، كارگاه هاي توليد جاجيم، به توليد بافته هايي به عرض 52 سانتي متر اشتغال دارند. عشاير اسكان يافته در روستاهاي قشلاق فرون آباد، قشلاق حاجي آباد، قلعه نو و لپه زنگ (از توابع شهر ري) نيز با بافت جاجيم آشنايي دارند.

چادر شب بافي

ديرينه ترين صنعت دستي رايج در مناطق روستايي استان تهران بافت چادر شب در اندازه هاي متفاوت، براي مصارف مختلف است.

حوله بافي

در گيلان و كوهان به وسيله دستگاه هاي دو وردي ساده به توليد نوعي حوله ابريشمي در اندازه هاي مختلف مي پردازند. در روستاي آبسرد از توابع دماوند نيز حوله بافي رايج است.

زيلوبافي

در منطقه ورامين بافت زيلوهاي نامرغوب و ارزان قيمت رواج تقريباً گسترده اي دارد و در قشلاق داود آباد ورامين، باقرآباد، گرگ تپه، قرچك و خيرآباد كارگاه زيلوبافي داير است و گروهي توليد كننده غير بومي با بهره گيري از دستگاه هاي بافندگي دستي سرگرم به كار هستند.

شيشه گري

در روستاهاي خيرآباد (از توابع ورامين) و قشلاق ملارد (از توابع كرج) كارگاه هاي شيشه گري داير است. توليد عمده اين كارگاه ها پارچ و ليوان ها و گاهي گلاب پاش است.

قالي بافي

بافت قالي و قاليچه در استان تهران گستردگي چشمگيري دارد. اين هنر به صورت حرفه اي خانگي در تمام نقاط روستايي رايج است.

گليم بافي

گليم بافي در استان داراي سابقه طولاني است و بافت انواع گليم نقش دار و مخطط در نقاط مختلف رواج دارد. گليم بافان روستايي براي تار و پود بافته هاي خود از پشم استفاده مي كنند ، ولي در پاره اي موارد نيز براي توليد محصول مرغوب تر از نخ پنبه اي براي تار بهره مي گيرند. گليم بافي در اغلب نقاط استان رواج دارد، روستاي اميريه (از توابع فيروزكوه)، قشلاق فرون آباد، حاجي آباد و قلعه نو (از توابع شهرري)، روستاهاي كرج از اين جمله اند.

نمدمالي

از جمله صنايع پرپيشينه مناطق روستايي استان تهران نمدمالي بودكه در حال حاضر تقريباً منسوخ شده است. در سال هاي اخير كليه دست اندركاران از اين صنعت دست كشيده و فقط تعداد معدودي از عشاير هنگامي كه به مراتع حومه منطقه شميران كوچ مي كنند تعداد محدودي نمد براي مصرف شخصي توليد مي نمايند. تعدادي نمدمال در روستاي «كش» از توابع طالقان نيز هنوز حضور دارند.

زورخانه

زورخانه محل ورزش هاي پهلواني ايران است. در اين مكان، زير يك سقف گنبدي شكل كه گود ورزش درست زير آن قرار دارد، مرشد با ضرب به خصوصي شروع ورزش را اعلام مي كند: اول شنا، بعد ميل گرفتن، چرخ، پارو زدن، كباده گرفتن با آهنگ همراه با اشعار شاهنامه و مدح مولا علي (ع) برخي از اين حركات دسته جمعي و بقيه انفرادي انجام مي شود. در پايان ورزش مرشد دعا مي خواند و ورزش كاران با گفتن امين و بوسيدن زمين، از گود خارج مي شوند.

گل ريزان:

يكي از صفات نيك ورزش كاران باستاني، احساس همدلي آنان نسبت به هم است. اين احساس در مراسم گلريزان تبلور مي يابد. به اين ترتيب كه اگر يكي از ورزش كاران با سابقه از لحاظ مالي در تنگنا باشد، با ترتيب دادن مراسم گلريزان و دعوت از افراد مختلف، سعي مي كنند مشكل او را بر طرف كنند. براي اين كار در شبي معين گرد هم مي آيند و در پايان ورزش، ميان دار كه سابقه و احترامي بيش از سايرين دارد، در وسط گود شروع به چرخيدن مي كند و از هر يك از مدعوين براي فرد نيازمند پول جمع مي كند.

ديزي، آش شله قلمكار، آش زين العابدين، اشكنه، آبگوشت بزباش، دمپختك

هنرمند

كمال الملك

محمد غفاري (كمال‌الملك) از هنرمندان به نام عصر قاجار است. وي در سال ۱۲۲۴، در تهران به دنيا آمد. در همان سال و در شش ماهگي، خانواده‌اش وي را همراه خود به يكي از قراي كاشان بردند.خانواده‌ي او اهل هنر بودند، مخصوصاً عمويش «صنيع الملك» از نقاشان زبر دست بود، كه كمال‌الملك همراه او، در سال ۱۲۳۴، به تهران آمد و در مدرسه‌ي دارالفنون به تحصيل پرداخت كه در ضمن آن نقاشي هم مي‌كرد تا جايي كه تابلوهاي او توجه ناصرالدين شاه را جلب كرده و او را به دربار برد و لقب «كمال‌الملك» را به او داد. ظهور او در عرصه نگارگري با ابداعات و نوآوري‌هاي او، در سبك و روش، فصل تازه‌اي را در بخش هنرهاي تجسمي ايران گشوداو با كشيدن تابلوي «تالار آيينه»، كه از شاهكارهاي وي به شمار مي‌آيد، از سوي ناصرالدين شاه به لقب كمال‌الملك ملقب شد.

شاعر

وارد طهراني (محمّد شفيع):

محمد شفيع، فرزند محمد شريف تهراني، متخلص به وارد و از شاعران تهران است. اجدادش از خدام آستان حضرت عبدالعظيم‌(ع) بوده‌اند. به دنبال دعوت عالم‌گير پادشاه از استادش، ملاّ سليم تهراني، همراه وي به هندوستان رفت و در آن ديار، گاه در حيدر آباد (در دوره فرمان‌روايي عبدالله قطب شاه) و گاه در دهلي (در دوره فرمان‌روايي بهادر شاه جانشين عالمگير شاه)، روزگار گذراند و سرانجام درويشي اختيار كرد.

شريفاي طهراني:

كه گاه به كاشف مشهور بود، برادر حميد اسماعيل منصف تحصيل كرده‌اي بود كه در طرشت قضاوت مي‌كرد. وي در نظم و نثر تبحر داشت. اشعار مشهور او عبارت است از: ليلي و مجنون، عباس نامه و هفت پيكر. آثار نثر او نيز به قرار زير است: سراج‌الخير، دُرّ مكنون و خزان و بهار.

صبوري طهراني (محمود):

وي از شاعران تهران در عصر صفويه بوده كه فزون بر شاعري به كتابت هم اشتغال داشته است.

عطاءالله طهراني (استاد):

استاد عطاءالله طهراني از شاعران و استادان ادب در تهران بوده است.

ساقي ميرزا:

معمار  شاه اسماعيل صفوي بود، كه به مقام وزارت نيز رسيد. وي هم‌چنين، طبع لطيفي داشت و شعر هم مي‌سرود. (سده دهم).

افضل نامي طهراني:

از شاعران اوايل دوران صفوي است كه شعرش به غايت رنگين و متين است. از شاگردان مولانا اميدي تهراني و احتمالاً از ملايان تهران هم بوده كه در جواني به طور ناگهاني وفات يافته است.

حقي رازي (مولانا):

مولانا حقّي، منسوب به رازي، را شاعري زبان آور نگاشته اند.

قاسم بيك افشار:

مشهور به ملّا حا لتي، از نامدارترين شاعران دوره‌ي شاه طهماسب اوّل بود كه در تهران نشو و نما پيدا كرد.

فقيه

شاكر طهراني :

آخوند شاكر طهراني در تهران تولّد يافت و در طول زندگي با علما و شعرا محشور بود. وي از سخن شناسان و آشنايان به معاني، بيان، عروض و قوافي ياد شده است. او در اصفهان سكونت گزيد و در همان جا وفات يافت.

محمد بن حسين (شيخ يوسف طهراني):

از عالمان معقول و منقول بود كه كتاب الفصول از آثار اوست. وي اين كتاب را در سال ۱۱۰۴ قمري (۱۶۹۳ يا ۱۶۹۴ م) تلخيص كرد و نام نقدالاصول به آن داد.

يوسف بن محمود طهراني(رازي):

از فقهاي حنفي قرن هشتم هجري و شارح كنزالدقايق في فروع الفقه الحنفي بود. اين اثر را در سال ۷۷۳ قمري (۱۳۷۱ يا ۱۳۷۲ م) در قاهره به نگارش در آورد.

نصربن مهدي بن نصربن مهدي (ابوالفتح ونكي):

از علماي سادات زيدي مذهب ونك در قرن پنجم بود. وي از بزرگاني چون ابوالفضل محيي بن حسين علوي زيدي و ابوبكر اسماعيل بن علي خطيب نيشابوري استماع حديث كرده است.

جلال آل احمد:

جلال آل احمد در 11 آذر 1302 در خانواده اى روحانى در تهران چشم به جهان گشود. پدر او سيد احمد حسينى (متولد 1266 شمسى) تحصيلاتش را در حوزه مروى تهران گذرانده بود و او از روحانيون مبارز دوران استبداد رضاخانى بود. جلال به سال 1322 به قصد تحصيل در بيروت، عازم نجف اشرف شد و سه ماه نزد برادر ماندگار شد. ولى بعد از سه ماه احساس عجيبى به او دست داد و از اين سفر رو گرداند و به تهران بازگشت و در همان سال وارد دانشسراى عالى گرديد و در رشته ادبيات مشغول تحصيل شد. جلال آل احمد علاوه بر شغل معلمى به نويسندگى و روزنامه نگارى نيز مشغول شد. بعد از حادثه خونين 15 خرداد 1342 جلال با آن نظريه معروفش درباره روحانيت و امام(ره) يك خط اصلى ترسيم كرد كه تنها اميد رهايى و بسيج توده ها در دست روحانيت آگاه است و نه در دست روشنفكران. كه اين نظريه با پيروزى شكوهمند انقلاب اسلامى در سال 1357 به رهبرى امام خمينى(ره ) بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران به حقيقت پيوست. بعد از اين كه جلال نسبت به روحانيت بويژه نسبت به امام خمينى ((ره )) اظهار علاقه نمود، ساواك به وحشت افتاد و به عناوين مختلف او را مورد تهديد قرار داد و سعى كرد كه جلال را از روحانيت جدا نمايد. در سال 1347 تهديد به مرگ شد. ساواك مى خواست كه جلال را بدون سر و صدا از ميان بردارد و به همين خاطر وى را به اسالم در استان گيلان (ويلاى تابستانى جلال ) تبعيد نمود و سرانجام در يك صحنه ساختگى و مشكوك در روز سه شنبه 18 شهريور ماه 1348 بدون هيچ گونه سابقه بيمارى دارفانى را وداع گفت و توسط خانواده اش در تهران در مسجد فيروزآبادى نزديك حضرت عبدالعظيم به خاك سپرده شد. روزنامه ها با اشاره ساواك مرگ او را عادى جلوه داده و در اثر سكته قلبى قلمداد نمودند.

آيت‌الله سيد محمود طالقاني:

آيت‌الله سيد محمود طالقاني در اواخر حكومت سلسله قاجاريه پا به عرصه گيتي نهاد و پس از پشت سر نهادن دوران حكومت پهلوي اول و دوم، و چند ماه بعد از به ثمر رسيدن پيروزي انقلاب اسلامي ايران چشم از جهان فرو بست. ايشان تحصيلات خود را در علوم ديني در مدارس رضويه و فيضيه تا سال 1317 ادامه داد و بعد از آن در مدرسه سپهسالار به تدريس علوم دين مبادرت ورزيد و درسال 1318 به دليل اعتراض به سياست‌هاي رضا خاني زنداني شد. ايشان به فعاليت‌هاي فرهنگي و تبليغي علاقمند ‌بود به طوري كه پس از شهريور 1320 كانون اسلام را تأسيس نمود و به گفتن تفسير براي عموم مردم پرداخت و گروه‌هاي مختلف از جمله دانشجويان در جلسات تفسير قرآن ايشان شركت مي‌كردند. در جريان كودتاي 28 مرداد 1332، آيت‌الله طالقاني به اتهام پنهان كردن شهيد نواب صفوي مجددا به زندان افتاد و پس از ترور حسين علاء، نواب و دوستانش براي مدتي در منزل آيت‌الله طالقاني پنهان شدند. ايشان در سال 1338 به همراه ميرزا خليل كمره در كنفرانس بيت‌المقدس شركت نمود و از طرف آيت‌الله بروجردي براي رساندن پيام ايشان به شيخ شلتوت راهي مصر شد ودر جريان نهضت ملي نفت مبارزات ارزنده‌اي از خود نشان داد.

 و در تهران با روحانيون مدافع نهضت ملي و چهره‌هايي چون بازرگان همراه نمود و در سال 1340 به جمع بنيانگذاران نهضت آزادي پيوست اما از نظر سياسي عميق‌تر و تندتر از بازرگان و فعال‌تر و عقيدتي‌تر بود. سيد محمود به دنبال مبارزات و فعاليت‌هاي سياسي در سال 1341 همراه نهضتي‌ها براي مدتي به زندان رفت و بار ديگر در سال 1342 پس از قيام 15 خرداد و دستگير و به ده سال  زندان محكوم شد كه در سال 1346 به دنبال عفو عمومي از زندان آزاد شد و علما هم عمل رژيم  در محكوم نمودن ايشان را به باد انتقاد گرفتند و در واقع حضور آيت‌الله طالقاني در جمع زندانيان نهضت آزادي موجب گرديد تا مراجع تقليد به دفاع از آنان بپردازند و اعلاميه‌هايي صادر نمايند. آيت‌الله طالقاني مسجد هدايت را كانون تبليغ و ترويج دين كرده و جلسات پرسش و پاسخ به مدت سي سال  به صورت ماهيانه در اين مسجد تشكيل مي‌شد و جوانان تحصيل‌كرده در اين جلسات حضور داشتند. آيت‌الله طالقاني به سخنراني‌هاي خود در مسجد هدايت ادامه داد و به همين خاطر از طرف ساواك ممنوع‌المنبر شد. با اين حال گروه‌هاي مختلف طرفدار ايشان بودند كه ساواك مريدان آيت‌الله طالقاني را به پنج دسته تقسيم نموده است:

1ـ سران نهضت آزادي و جبهه ملي

2ـ دانشجويان و دانش‌آموزان

3ـ مهندسين انجمن اسلامي

4ـ افراد اداري و فرهنگي

5ـ تجار و بازاريان

سيد محمود در سال 1350 بار ديگر دستگير و تبعيد و هيجده ماه بعد به تهران بازگشت و بار ديگر در سال 1354 زنداني و در آبان 1357  آزاد شد و پس از پيروزي انقلاب اسلامي ـ حسب اعتماد امام به ايشان ـ به امامت جمعه تهران منصوب شد و سرانجام در 19 شهريور 1358 چشم از جهان فرو بست.

محمد ابن يعقوب كليني:

سال ولادت مرحوم كلينى معلوم نيست، ولى سال وفاتش را 328 يا 329 هجرى ذكر كرده‏اند. مكان ولادت او قريه‏اى است ‏بنام كلين كه لقب آن بزرگوار مشتق از اسم همين قريه است. كلين قريه‏اى است در 38 كيلومترى جنوب غربى شهررى و از اين قريه فقها و محدثين زيادى برخاسته‏اند كه از آن جمله محمد بن يعقوب كلينى ثقة الاسلام و دائى او مرحوم علان است. مرحوم كلينى مدتى در كلين به امامت و رهبرى تشيع پرداخت و سپس به بغداد هجرت كرد و در آنجا نيز به تدريس علوم اهل بيت اشتغال داشت. شيخ كلينى اولين كسى است كه اخبار را مبوب (تقسيم بندى) كرده و الكافى وى اولين كتاب از كتب اربعه شيعه است و اين كتاب كه همچنان مؤلفش بسيار عظيم و افتخار آفرين است داراى 15176 حديث مى‏باشد. تاليف اين كتاب 20 سال طول كشيد و هنگامى كه كلينى در بغداد بوده است كتاب خاتمه يافته، ولى معلوم نيست‏شروع كتاب كى و در كجا بوده است.

طبيب

حكيم خيري طبيب طهراني:

نامش ميرزا يار علي و از اطباي قرن دهم هجري است. طبيب مخصوص شاه طهماسب اوّل بوده و چون به امر شاه معالجه غربا و فقرا به او محول شده بود، به اين سبب امور شربت خانه خيريه پادشاهي را در اداره داشت، به حكيم خيري مشهور شده بود.

محمّد هاشم بن محمّد طاهر:

طبيب طهراني او از طبيبان عصر صفوي بود كه كتاب تحفه السليمانيه را در خواص پاره‌اي اشيا براي شاه سليمان صفوي نگاشت.

ابوبكر محمد رازي:

ابوبكر محمد رازي در ماه شعبان سال 251 قمري در شهر ري به دنيا آمد. نام او محمد و كنيه اش ابوبكر است. ابوبكر محمد بن زكرياي رازي(313ه.ق-251ه.ق)، فيلسوف، شيمي دان و طبيب مشهور ايراني است. رازي را طبب المسلمين و جالينوس لقب داده اند. وي در ابتدا شغل زرگري داشت و به صنعت اكسير مي پرداخت. ليكن به دليل ناراحتي چشم، آن صنعت را رها كرده و به تحصيل طب پرداخت. رازي ار فرزانگان عصر خود و در علم طب سرآمد روزگار خويش گشت. وي بسيار سفر مي كرد، و از حرمت فراوان برخوردار بود. با بيماران خويش با عطوفت و مهرباني رفتار مي كرد. رازي كه از مشاهير منطق، هندسه و ديگر علوم عقلي بود، از بنيانگذران طب شيمي هم محسوب مي گردد. تعداد تأليفات او را تا 198 و برخي تا 237 عنوان برشمرده اند. در مورد تحصيلات ابوبكر محمد رازي آمده كه او در ري به تحصيل رياضيات، فلسفه، نجوم و ادب پرداخته است . وي در حين آموختن آن علوم، به علم شيمي نيز روي آورد. رازي در علم شيمي جابربن حيان را استاد خويش مي دانست. رازي نيز همانند تمام بزرگان علم و ادب، براي رسيدن به هدف خويش زحمات زيادي را متقبل نموده است.

ساير

علي محمد صانعي (استاد):

استاد علي محمد صانعي، معمار باشي، يكي از معماران معروف و برجسته‌ي تهران به شمار مي‌آيد. او كسي بود كه به ابتكار شخصي خود انقلاب و تجددي در كار ساختماني در تهران ايجاد كرد و سبك مختلط معماري ايراني و فرنگي را پيش از هركس در ايران رايج كرد.

 شهيد دكتر چمران:

دكتر مصطفي چمران در سال 1311 در تهران، خيابان پانزده خرداد، بازار آهنگرها، سرپولك متولد شد.

وي تحصيلات خود را در مدرسه انتصاريه، نزديك پامنار، آغاز كرد و در دارالفنون و البرز دوران متوسطه را گذراند. در دانشكده فني دانشگاه تهران ادامه تحصيل داد و در سال 1336 در رشتة الكترومكانيك فارغ‏التحصيل شد و يكسال به تدريس در دانشكدة‌ فني پرداخت. وي در همة دوران تحصيل شاگرد اول بود. در سال 1337 با استفاده از بورس تحصيلي شاگردان ممتاز به امريكا اعزام شد و پس از تحقيقات ‏علمي در جمع معروف‏ترين دانشمندان جهان در دانشگاه كاليفرنيا و معتبرترين دانشگاه امريكا –بركلي- با ممتازترين درجة علمي موفق به اخذ دكتراي الكترونيك و فيزيك پلاسما گرديد. از 15سالگي در درس تفسير قرآن مرحوم آيت‏الله طالقاني، در مسجد هدايت، و درس فلسفه و منطق استاد شهيد مرتضي مطهري و بعضي از اساتيد ديگر شركت مي‏كرد و از اولين اعضاء انجمن اسلامي دانشجويان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سياسي دوران دكتر مصدق از مجلس چهاردهم تا ملي شدن صنعت‏نفت شركت داشت و از عناصر پرتلاش در پاسداري از نهضت‏ملي ايران در كشمكش‏هاي مرگ و حيات اين دوره بود. بعد از كودتاي ننگين 28 مرداد و سقوط حكومت دكتر مصدق،‌ به نهضت مقاومت ملي ايران پيوست و سخت‏ترين مبارزه‏ها و مسئوليت‏هاي او عليه استبداد و استعمار شروع شد و تا زمان مهاجرت از ايران، بدون خستگي و با همه قدرت خود، عليه نظام طاغوتي شاه جنگيد و خطرناك‏ترين مأموريت‏ها را در سخت‏‏ترين شرايط با پيروزي به انجام رسانيد. در امريكا، با همكاري بعضي از دوستانش، براي اولين‏بار انجمن اسلامي دانشجويان امريكا را پايه‏ريزي كرد و از مؤسسين انجمن دانشجويان ايراني در كاليفرنيا و از فعالين انجمن دانشجويان ايراني در امريكا به شمار مي‏رفت كه به دليل اين فعاليت‏ها، بورس تحصيلي شاگرد ممتازي وي از سوي رژيم شاه قطع مي‏شود. پس از قيام خونين 15 خرداد سال 1342 و سركوب ظاهري مبارزات مردم مسلمان به رهبري امام‏خميني(س) دست به اقدامي جسورانه و سرنوشت‏ساز مي‏زند و همه پل‏ها را پشت‏سر خود خراب مي‏كند و به همراه بعضي از دوستان مؤمن و هم‏فكر، رهسپار مصر مي‏شود و مدت دو سال، در زمان عبدالناصر،‌ سخت‏ترين دوره‏هاي چريكي و جنگ‏هاي پارتيزاني را مي‏آموزد و به عنوان بهترين شاگرد اين دوره شناخته مي‏شود و فوراً مسئوليت تعليم چريكي مبارزان ايراني به عهدة او گذارده مي‏شود. بعد از وفات عبدالناصر، ايجاد پايگاه چريكي مستقل، براي تعليم مبارزان ايراني، ضرورت پيدا مي‏كند و لذا دكتر چمران رهسپار لبنان مي‏شود تا چنين پايگاهي را تأسيس كند. او به كمك امام موسي‏صدر، رهبر شيعيان لبنان، حركت محرومين و سپس جناح نظامي آن، سازمان «امل» را براساس اصول و مباني اسلامي پي‏ريزي نموده كه در ميان توطئه‏ها و دشمني‏هاي چپ و راست، با تكيه بر ايمان به خدا و با اسلحة شهادت، خط راستين اسلام انقلابي را پياده مي‏كند دكتر چمران با پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي ايران، بعد از 23 سال هجرت، به وطن باز مي‏گردد. همه تجربيات انقلابي و علمي خود را در خدمت انقلاب مي‏گذارد؛ خاموش و آرام ولي فعالانه و قاطعانه به سازندگي مي‏پردازد و همة تلاش خود را صرف تربيت اولين گروه‏هاي پاسداران انقلاب در سعدآباد مي‏كند. سپس در شغل معاونت نخست‏وزير در امور انقلاب شب و روز خود را به خطر مي‏اندازد تا سريع‏تر و قاطعانه‏تر مسئله كردستان را فيصله دهد تا اينكه بالاخره در قضية فراموش ناشدني «پاوه» قدرت ايمان و ارادة آهينن و شجاعت و فداكاري او بر همگان ثابت مي‏گردد.