تالاب سياب دريوش:

اين تالاب در جنوب غربي بخش ملكشاهي واقع شده است . مساحت آن در حدود چهار (4) هكتار وارتفاع آن 2740 متر از سطح دريا هاي آزاد ميباشد. حداقل درجه حرارت در اين تالاب 14 درجه سانتي گراد ومتوسط بارندگي ساليانه آن بيش از 600 ميليمتر است.تالاب فوق الذكر داراي آب دايمي و شكل آن دايره اي ميباشد. به دليل قرار گيري در ناحيه كوهستاني  جزو منطقه سردسيري و ييلاقي استان محسوب ميشود.

 تالاب زمزم:

تالاب زمزم در 74 كيلومتري شرق شهر ايلام واقع گرديده است. مساحت آن در حدود يك هكتار و ارتفاع آن ازسطح درياهاي آزاد 675 متر است. آب آن به صورت چشمه بوده و داراي آب دايمي است. پوشش گياهي اطراف آن چشم انداز زيبايي را بوجود آورده و زيستگاه بسيار مناسبي براي حيات وحش فراهم نموده است.

 تالاب چكر:

درغرب شهرستان ايلام ودر منطقه بولي  و در ناحيه چكر تالاب زيباي چكر قرار دارد. مساحت آن در حدود 3 هكتار و ارتفاع آن 600 متر است. عمق آن در حدود 5/2 متر است . اين تالاب در منطقه گرمسيري قرار دارد ولي آب آن دايمي است .عمق آن بستگي به ميزان بارش در طول سال دارد. منبع آب آن نزولات جوي  و چند چشمه جوشان ميباشد .متوسط دماي آن 24 درجه سانتي گراد است. نيزارهاي اطراف آن به همراه طبيعت بكر زيباي اطاف آن واقعا دلنشين است.

دراين استان دشت هاي كم وسعتي وجود دارند كه مهم ترين آنها دشت هاي ايلام،شيروان چرداول و هليلان است . دراين مناطق به علت دسترسي به آب هاي سطحي ، شهركهاي آباديهايي با تراكم بالاي جمعيت وجود دارد .دشت هاي ديگر منطقه عبارت اند از : صالح آباد ، مهران ، محسن آباد ، نصيريان ، دهلران ، موسيان و دشت عباس كه از  نوع دشت هاي آبرفتي و رسوبي كنار رودخانه هستند . اغلب اين دشت ها ، خاك رسي با ضخامت زياد دارند .

در هر فصل دشتيهاي استان با توجه به موقعيت جغرافيايي آن دراري مناظر دل انگيزي ميشوند بخصوص دشتهاي واقع در مناطق گرمسيري استان كه در اواخر زمستان و اوايا بهار با طبيعت بسيار ديدني خود جذاب جمعيت بسياري است.

از ديگر منابع طبيعي كردشكري استان ايلام چشمه ها  هستند كه معمولاً در دامنه ارتفاعات جريان دارند . با توجه به شرايط طبيعي تعداد چشمه ها در مناطق كوهستاني زيادتر و در نواحي جلگه اي كمتر است . ولي از تعداد واقعي چشمه ها آماري در دست نيست .معمولاً از آب چشمه به عنوان آب زراعي استفاده مي شود و چنانچه آب چشمه زياد باشد ، چشمه به طور مستقيم به باغ ها ، و مزارع هدايت مي شود بعضي از چشمه ها معمولاً به وسيلة آبراهه هايي كه در مجموع رودهاي كوچكي را تشكيل مي دهند و در اصطلاح محلي به آنها " گلال " گفته مي شود ، به منظور آبياري كشتزارها به سوي روستاها هدايت مي شوند .

مهمترين چشمه هاي استان با قابليت جذب حداقل جمعيت به قرار زير ميباشند:

چشمه آبگرم دهلران:

در فاصلة 3 كيلومتري شهر دهلران چشمة آب گرممي با خواص گوگردي قرار گرفته كه از اهميت ويژه اي برخوردار است . در چند سال گذشته هم با تجهيز آن و سرو سامان گرفتن اين آبگرم در جذب گردش هر چند اندك اقداماتي مثبت انجام گرفته است .

ديگر چشمه هاي استان:

از ديگر چشمه هاي استان  ايلام ميتوان به چشمه قير دهلران اشاره كرد كه به علت عبور از سنگ هاي حاوي مواد آلي آب آن آغشته به قير است و چشمه همانطور كه از اسمش برمي آيد چشمه اي از قير طبيعي است.

همچنين در حاشيه رودخانه چنگوله در شهرستان مهران چشمه آب گرم چنگوله ، در كناره راست رود كنجانچم نيز چشمه آبگرم كنجانچم،در ساحل سمت راست رود خانه تلخاب آبگرم تنگ حمام بولي با دماي تقريبي 40 درجه سانتيگراد قرار دارند.

درياچه دوقلوي سياه گاو آبدانان:

درياچة دوگانه سياه گاو در فاصلة 8 كيلومتري سراب باغ آبدانان واقع شده است . اطراف اين درياچه را دشت ها و كوه هاي نسبتاً مرتفع فرا گرفته است . جلوه هاي بهاري و پاييزي اين درياچه جذاب و ديدني است. گلزارهاي حاشية درياچه و پرندگان وحشي آب، گردشگاه جالب توجهي را به وجود آورده اند.

درياچه سد ايلام:

سد ايلام كه در سالهاي اخير با هدف اصلي تامين اب شرب شهر ايلام به بهره برداري رسيده است در كليه فصول سال به خصوص بهار و تابستان مملو از جمعيتي است كه به قصد كذراندن اوقات فراغت خود اين محل زيبا راانتخاب ميكنند.

با وجود اينكه هيج كونه امكانات و يا خدماتي در حاشيه سد انجام نمكيرد ولي اين امر مانع از هجوم مردم به اين منطقه نشده

موقعيت كوهستاني ، تنوع آب و هوا ، بالا بودن مقدار نزولات جوي و ديگر خصوصيات طبيعي باعث شده كه استان ايلام از جنگل طبيعي پوشيده شده باشد هر چند به مرور زمان از تراكم و وسعت اراضي جنگلي استان كاسته شده ، لكن در حال حاضر نيز باقي ماندة جنگل هاي استان نسبت به برخي از استان هاي كشور قابل توجه است و چشم اندازهاي زيبايي از طبيعت استان را به نمايش مي كذارد . در گذشتة نه چندان دور ، اين استان داراي جنگل هاي وسيع و متراكم با درختان تنومند در مناطق  كوهستاني و بيشه شمالي استان مي توان مشاهده كرد كه عمدتاً از گونة بلوط هستند.نواحي جنگلي استان علاوه بر زيبائي هاي طبيعي ، دو نوع محصول سقز و كتيرا نيز دارد كه درآمد قابل توجهي براي مردم بومي به بار مي آورد. مساحت جنگل هاي استان را حدود 500 هزار هكتار تخمين مي زنند .

انواع گونه هاي درختي آن عبارتند از : پسته كوهي ، كيكم ، زالزالك ، بادام كوهي ، زبان گنجشك ، شِن ، انجيركوهي ، ارغوان ، گيلاس وحشي ، مورد ، كُنار و ارژن (ارجن ).

  مهم ترين مكانهاي تفريحي جنگلي موجود در استان عبارتند از :

 پارك جنگلي چقاسبز « چقا جنگيه» :

پارك جنگلي چقا سبز يكي از فضاهاي زيبا و دلنشين ايلام است كه شرايط طبيعي مناسبي را جهت گذران اوقات فراغت مردم فراهم آورده است . در مجاورت اين پارك جنگلي كه حدود 4000 هكتار وسعت دارد ، محل دائمي نمايشگاه ها و يك شهر بازي با تأسيسات مربوطه احداث شده است . در ميان اين جنگل انبوه كه از درختان بلوط ، پسته ، زالزالك و انواع گونه هاي گياهي پوشيده شده است ، درختاني همچون كاج و سرو ، اقاقيا، ارجن ، بادام كوهي و گردو كاشته شده است . اين پارك جنگلي پرندگان كمياب و زيبايي مانند بوتيمار نيز دارد. فضاي اين پارك از شرق به غرب به بزرگراه امام حسين ( ع) و فرودگاه و از جنوب به دره دَزوَن كوه چاله سيه و هر قوتگه منتهي مي شود.

درة ييلاقي هفتاو ميشخاص « هفت آب »:

درة پرآب و درخت و مصفاي ميشخاص از روستاي جعفر آباد در فاصلة 30 كيلومتري ايلام شروع شده و تا ارتفاعات طولاب كه در آن جنگل و باغ در هم  آميخته اند ، ادامه مي يابد . درختان گردو ، انواع ميوه ها ، چندين روستا در مسير ييلاقي دره با مردماني فعال و مهربان ، سرچشمه هاي خروشان چشمه ساران متعدد ، نزديك بودن اين درة ييلاقي با تفريح گاه جنگلي گاوز و مزارع متنوع آن باعث نشاط و علاقه در بازديد كنندگان از محل مي گردد . در دو كيلومتري اين دره ييلاقي و در طول مسير جادة اصلي ايلام به دره شهر جنگل انبوه و زيباي مله پنجاو ، زيبايي خاصي به اين مجموعه بخشيده است . درة ييلاقي هفتاو ميشخاص با باغات و مزارع يكي از مناطق سرسبز و ديدني و پردرآمد استان ايلام مي باشد كه محصولات آن كيفيت مطلوبي دارند و در داخل و خارج استان به فروش مي رسد و باعث رونق اقتصادي منطقه مي گردد .

گردشگاه ييلاقي خوران ايوان:

اين گردشگاه كه چشمه آبي زلال و درختاني كهنسال و قديمي دارد ، هر سال پذيراي ده ها هزار نفر دانش آموز در فصل تابستان است . اين گردشگاه با امكانات تفريحي و گردشگري جالب توجه يكي از زيباترين و بهترين گردشگاه هاي استان ايلام است كه در فاصلة 7 كيلومتري شهر ايوان قراردارد .

تفريحگاه جنگلي ششدار:

اين تفريحگاه در 5 كيلومتري شهر ايلام و در كنار كوه قلاقيران در مسير جاده ايلام – كرمانشاه واقع شده و از شاخص ترين تفريحگاه هاي استان محسوب مي شود .

اين ناحية تفريحي به خاطر مجاورت با شهر ايلام و نزديكي به يكي ديگر از تفريحگاه هاي  زيباي طبيعي به نام منجل ، مورد استفادة وسيع مردم و دوستداران طبيعت به ويژه درايام فصول بهار و پاييز قرار مي گيرد . در حد فاصل بين اين تفريحگاه و ناحية منجل ، چشمه سارها و باغات زيباي سلطان آباد قرارگرفته است . كوه معروف قلاقيران كه از آن به عنوان نماد شهر و استان ايلام ياد مي شود دراين ناحيه قرار دارد .

تفريحگاه جنگلي تنگ دالاو:

اين تفريحگاه در مسير جادة اسلام آباد – ايلام در فاصلة 25 كيلومتري شهر ايلام قرار گرفته و داراي جنگل هاي انبوه بنه ، زالزالك و بلوط و چشمه طبيعي آب مي باشد .

تفريحگاه دالاو از وسعت قابل توجهي برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبيعي و تفريحي و شكارگاه هاي منطقه و ييلاقي بودن آن ، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زيبايي هاي طبيعت قرار مي گيرد.

تفريحگاه تجريان:

تفريحگاه زيبا و جنگلي تجريان درفاصلة 20 كيلومتري شهرايلام در مسير چوار – مورت و بولي قرار دارد و داراي چشمه هاي آب زلال مي باشد . اين تفريحگاه در مجاورت تنگ زيباي موسوم به تنگ بهشت واقع شده است . و با توجه به اقليم و آب و هواي  منطقه از فصل زمستان تا بهار مورد استفاده قرار مي گيرد .

تفرجگاه گلم زرد و گره چكا:

تفرجگاه گلم زرد و گره چگا در فاصلة 60 كيلومتري ايلام و در مسير صالح آباد واقع شده است . اين تفرجگاه زمستاني به دليل آب و هواي مساعد ، سرسبزي و زيبايي هاي طبيعي مورد استفاده مردم ايلام و دوستداران طبيعت قرار مي گيرد . اين تفرجگاه در مجاورت دشت وسيع و زيباي دشتلك قراردارد كه جذابيت هاي آن را دو چندان مي كند.

تفرجگاه كلم بدره:

اين تفرجگاه ييلاقي درفاصلة 70 كيلومتري ايلام درة كلم ( حدفاصل ايلام – بدره ) قراردارد. وجود باغات ، گونه هاي مختلف گياهي و رودخانة پرآبي كه از دامنة كبيركوه سرچشمه مي گيرد ، اين منطقه را به يكي از زيباترين مناطق ساخته است.

زمان استفاده از تفريحگاه كلم بدره ، تمام فصول سال و به ويژه فصل تابستان است و عمدة مراجعين آن را اهالي شهرهاي نزديك استان تشكيل مي دهد.

تفريحگاه جنگلي تنگ ارغوان (تنگ قوچعلي):

اين تفريحگاه تقريباً در فاصله دو كيلومتري شهر ايلام در كنار تونل جديد آزادي واقع مي باشد.

 وجود جنگل انبوه بلوط دردو سمت جاده و تيغه هاي سنگي و زيباي كوهستان و گردشگاههاي مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و تركيب رنگها در نظام طبيعي و مراتع پرپشت و گونه هاي نادر گياهي مانند گون – طويلك – قارچ و استفاده از گياهان معطر در محدودة اين تنگه و ارتفاعات ييلاقي آن در مسير گز گردكان و سورگه صنعت زنبورداري رادر تهيه عسل ناب ايلامي رونق بخشيده است.

ساير گردشگاه هاي جنگلي برحسب شهرستانهاي استان

شهرستان ايلام :

تفرجگاه هاي جنگلي مله پنجاو ، حاجي بختيار و آبزا ، منجل و ميان تنگ .

شهرستان مهران :

تفريحگاه جنگلي كنار سد مهران و رودخانه كُنجانچم در 6 كيلومتري صالح آباد .

شهرستان شيروان چرداول :

مناظر زيباي تنگ قير در چرداول . چشم اندازهاي كشتزارها و شاليكاري هاي پيرامون شهرهاي شيروان و چرداول .

شهرستان آبدانان :

مناظر طبيعي و تفريحگاه سهراب

مناظر طبيعي كوه اناران

شهرستان دره شهر :

 چشم اندازهاي طبيعي كبيركوه و مناظر كنار رودخانه سيمره و همچنين مناظر طبيعي كوه اناران .

اراضي و پوشش گياهي

استان ايلام در دامنه‌هاي غربي رشته كوه زاگرس گسترشي از شمال غرب به جنوب شرق دارد و از ويژگي‌هاي ناهمواري‌ها در تعيين مرزها تاثير زيادي پذيرفته است. رشته كوه كبيركوه به عنوان مهم‌ترين عامل جغرافيايي در تعيين سيماي طبيعي استان اعم از پوشش گياهي و منابع آب و خاك تاثير زيادي گذاشته و به تبع آن سكونتگاه‌ها و مراكز جمعيتي نيز پهنه‌هايي را كه از امكانات محيطي مناسب‌تري برخوردار بوده است جهت استقرار برگزيده اند. بخش اعظمي از تيپ اراضي اين استان كوهستاني با كوه‌هاي متشكل از سنگهاي آهكي با قلل سنگي و كشيده با پوشش جنگلي زاگرس كه داراي خاك‌هاي كم عمق تا نيمه عميق با بافت سنگين سنگريزه‌دار است . پوشش پراكنده تا متوسط درختان جنگلي بلوط در كوهپايه‌ها از تراكم بيشتري برخوردار بوده و زمين‌ها تناسب كم تا متوسطي براي جنگل دارند. در حال حاضر به دليل استفاده ناآگاهانه، قسمت‌هاي وسيعي از پهنه‌هاي جنگلي استان تخريب شده و شهر ايلام و پاره‌اي از نقاط پرجمعيت استان در دامنه‌هاي اين واحد اراضي شكل گرفته‌اند. با اين حال محورهاي ارتباطي موجود در استان بر روي اين پهنه چندان توسعه نيافته است و به طور عرضي هنگام عبور از رشته كبيركوه در مسيرهاي ايلام به كرمانشاه و ايلام به دره شهر از اين پهنه عبور مي‌كنند. با وجود چشم‌اندازهاي مناسب محيط و اقليم در اين نواحي به خصوص در فصل تابستان كه از شدت گرماي كمتري برخوردار است، كمبود منابع آب دايمي و محدوديت توپوگرافي به لحاظ شيب و سختي جنس زمين از جمله عوامل محدود كننده در حاشيه جاده‌ها و امكانات استقرار و بهره‌برداري به شمار مي‌روند. در اين استان محورهاي ارتباطي عمدتاً بر روي تيپ اراضي تپه‌اي و كوهپايه‌هاي بيروني و يا بر روي فلات‌ها و تراس‌هاي فوقاني گسترش يافته‌اند. در نيمه غربي استان اراضي تپه‌اي با قلل گنبدي و كم ارتفاع و اراضي گسسته (Bad Land) متشكل از مواد فرسايش پذير مارني، داراي خاك‌هاي كم عمق تا نيمه عميقي هستند كه پوشش گياهي متنوعي داشته و قسمت‌هاي وسيعي از امتداد راه‌هاي اصلي استان را تشكيل مي‌دهند.                                                   

در بعضي از قسمتها نيز اراضي حاشيه جاده به صورت ديم‌كاري مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در ساير قسمتها پوشش نيمه متراكم تا پراكنده‌اي از جوامع گياهي و استپي كه مورد چراي فصلي قرار مي‌گيرد به چشم مي‌خورد. به دليل پوشش متوسط درختان جنگلي (بلوط) در كوهپايه‌ها و نيز اجراي طرح‌هاي آبخيزداري درحوزه رودخانه كنجانچم و طرح‌هاي جنگل‌كاري و حفظ و احياء مراتع در سالهاي اخير بر پوشش گياهي اراضي حاشيه جاده افزوده شده است. با اين حال بخش هاي وسيعي از اراضي در حاشيه راهها به صورت باير و برهنه‌اند. اين اراضي محدوديتي به لحاظ اهداف طرح ندارند و فقط فرسايش شديد و خندقي از مهم‌ترين عوامل محدوديت آنها به شمار مي‌روند. در حاشيه شهرهاي اصلي در غرب استان، مانند مهران، دهلران و صالح‌آباد تيپ اراضي دشت‌هاي رسوبي رودخانه‌اي شكل گرفته است كه حاصل نهشته گذاري رودخانه‌ها و مسيل‌هاي منطقه است. اين اراضي ، شيب كمي  دارند و عمدتاً داراي خاك‌هاي عميق نسبتاً تكامل يافته با بافت سنگين تا بسيار سنگين و شوري كم تا متوسطي هستند. اين اراضي عمدتاً تحت كشت زراعت‌هاي آبي يكساله و باغ‌ها قرار دارند . گرچه اين زمين‌ها محدوديت طبيعي به لحاظ خاك و پوشش گياهي ندارند اما به دليل ساير استفاده‌هاي انساني در بخش كشاورزي ، امكان تغيير كاربري اراضي تا حدودي مشكل و غير اقتصادي به نظر مي‌رسند.

جنگل و مرتع:

كوهستاني بودن و تنوع آب و هوايي استان ايلام ، پوشش گياهي قابل ملاحظه اي را بوجود آورده است بطوريكه 500000 هكتار از كل مساحت استان را جنگل  تشكيل مي دهد . و 1201879 هكتار آن مراتع غير جنگلي است . از 500000 هكتار جنگلهاي استان 75 درصد آن زير پوشش بلوط ، 20 درصد بنه و 5 درصد باقي مانده را زالزالك ، داغدانمان ، تنگرس ، بادام كوهي ، انجير ، انگور وحشي اقاقياو افرا تشكيل مي دهند .

مهمترين فراورده جنگلي استان ايلام سقز مي باشد كه ساليانه 350 تن محصول مي دهد .

 مساحت جنگل ها ، مراتع و بيابانهاي استان « به هكتار»

منبع: آمارنامه استان ايلام _ سال 1381

وضعيت توزيع جغرافيايي جنگل هاي استان بر حسب جنگل هاي حفاظت شده ، جنگل هاي مخروبه و جنگل هاي دست كاشت  در جدول زير آمده است.

مساحت جنگلها-مراتعو بيابانهاي استان(به هكتار)

منبع: آمارنامه استان ايلام _ 1381

اقليم استان در تابستانها تحت تاثير پر فشار جنب حاره اي قرار دارد كه شرايط حرارتي نسبتاً پايداري را بر آن حكمفرما مي‌سازد و در زمستان توده‌هاي غربي و كم فشارهاي سوداني بارش هاي رگباري و شديدي را براي آن به همراه مي‌آورند. به دليل ماهيت دامنه‌اي استان كه جزو كوهپايه‌هاي بيروني زاگرس است، در صورت جذب رطوبت توده‌هاي ورودي از سمت غرب و جنوب غرب، نقش مهمي دارند . از طرف ديگر همين دامنه‌ها در تابستان تحت تاثير صافي هوا و ساعات آفتابي زياد با دريافت عمودي پرتوهاي خورشيدي و صاف بودن هوا در تابستان، شرايط گرم و خشكي را پديد مي‌آورد. در نقشه پهنه بندي اقليمي ايران - مسكن و محيط‌هاي مسكوني، ايلام در گروه 2 اقليمي و در زير گروه نسبتاً سرد- معتدل واقع شده كه از ويژگيهاي اقليمي نسبتاً سرد بودن هوا در زمستان و معتدل بودن‌آن در تابستان است. بنا به تعريف در شرايط نسبتاً سرد عليرغم آنكه در شب‌هاي فصل زمستان براي گرم نگه داشتن فضاهاي داخلي استفاده از وسايل گرم كننده ضروري است. اما در روزهاي فصل زمستان و حتي در روزهاي سردترين ماه سال، امكان گرمايش خورشيدي وجود دارد. شرايط معتدل تابستاني اين اقليم، امكان آنرا فراهم مي‌سازد كه با استفاده از عملكرد حرارتي مصالح ساختماني سنگين ، فضاهاي داخلي را در اين فصل به طور طبيعي در حد آسايش خنك نگه داشت.

شهر ايلام داراي ايستگاه هواشناسي از نوع كليماتولوژي است در اين گزارش بمنظور بررسي دقيق شرايط آب و هوايي ايلام از معدل 12 ساله آمار آب و هوايي اين ايستگاه استفاده شده است . بر اساس معدل 12 ساله آمار ايستگاه كليماتولوژي ايلام(جدول 2-1) دماي هوا در سردترين ساعات از سردترين ماه 1/0 و در گرم‌ترين ساعات اين ماه 2/10 درجه سلسيوس بوده است . همانطور كه ملاحظه مي‌شود، حتي در سردترين ماه سال ، به طور متوسط دماي هوا به زير صفر نمي‌رسد. در طول اين دوره آمارگيري، پايين‌ترين متوسط حداقل دماي هوا 3- درجه و بالاترين متوسط حداكثر دما 39 درجه سلسيوس گزارش شده است.

مأخذ: مركز رايانه سازمان هواشناسي»

 در سردترين ماههاي سال (فصل زمستان) متوسط حداكثر دماي هوا بالاتر از 20 درجه سلسيوس بوده است. بنابراين، در طول روزهاي زمستان ، مشكلي از نظر حرارتي وجود ندارد. در تابستان هوا به مرور گرم مي‌شود و در گرمترين ماه سال به 7/35 درجه سلسيوس مي‌رسد.

در هر سه ماه از فصل تابستان ، متوسط حداكثر دماي هوا بالاتر از 32 و متوسط حداقل آن بالاتر از 16 درجه سلسيوس است . در طول اين ماهها رطوبت هوا كاهش مي‌يابد. و در گرم‌ترين ساعات از روزهاي اين سه ماه به 22% مي‌رسد. با توجه به دماي هوا در اين ساعات ميزان رطوبت در هوا پايين نيست و به همين دليل هواي ايلام در تابستان خشك نيست. بالا بودن رطوبت هوا و شفاف بودن در شبها به سرعت باعث كاهش دماي هوا مي‌گردد. بطوريكه در گرمترين ماه سال (ژوئيه) نوسان روزانه دماي هوا به بيش از 16 درجه سلسيوس مي رسد.

بارندگي

پس از سواحل شمالي، مناطق مرتفع شمال غربي و غرب، از مناطق پر باران كشور محسوب مي‌شوند.

 2/674 ميليمتر است. مقايسه تغييرات سالانه بارندگي در ايلام نشان مي‌دهد كه هرچند مقدار سالانه بارندگي در طي سالهاي متفاوت متغير است، اما بطور كلي در طي تمام سالهاي اين دوره آمارگيري مقدار سالانه بارندگي قابل توجه بوده است. در طول اين دوره 12 ساله ، سال 1978 م

 با كل بارندگي5/427 ميليمتر خشك‌ترين و سال 1967 م با 1107 ميليمتر پر باران ترين سال بوده است. علاوه بر تغييرات سالانه، ميزان بارندگي در طي فصلهاي مختلف نيز متفاوت است.عمده‌ترين مقدار سالانه بارندگي در ايلام در فصلهاي زمستان و بهار صورت مي‌گيرد و در طي اين دو فصل ماههاي ژانويه الي مارس(10 دي الي 10 فروردين) با بارندگي 111 الي 118 ميليمتر پر باران ترين ماههاي سال بشمار مي‌روند. در فصلهاي پاييز و تابستان مقدار بارندگي به ترتيب به حداقل خود مي‌رسد. در اين ميان ماههاي ژوئن الي سپتامبر (10 خرداد الي10 شهريور) تقريباً بدون بارندگي انجام شده در طي يك روز نيز بسيار زياد است.

 تابش آفتاب

موقعيت خورشيد در آسمان و انرژي حاصل از تابش آفتاب در هر محل، به عرض جغرافيايي آن محل بستگي دارد. هر چه عرض جغرافيايي كمتر باشد ارتفاع موقعيت خورشيد با زايه تابش آفتاب بيشتر و در نتيجه شدت تابش آفتاب بيشتر است. در ايلام با عرض جغرافيايي 33 درجه و 38 درجه دقيقه بر اساس اطلاعات ثبت شده در دياگرام موقعيت خورشيد در عرض جغرافيايي 33 درجه شمالي كه اختلافي كمتر از يك درجه با ايلام دارد زوايه تابش آفتاب در ظهر اول دي ماه كه خورشيد در پايين‌ترين موقعيت سالانه خود قرار دارد ، 32 درجه و در ظهر روز اول تير ماه كه خورشيد بالاترين سالانه خود را دارد ، 80 درجه است . اين زوايا، باعث مي‌شوند كه يك ساختمان رو به جنوب ، در زمانهاي ياد شده به ترتيب سايه هايي با عمق 6/1 و 18/0 برابر خود ايجاد نمايند. ميزان انرژي خورشيدي تابيده شده بر سطوح مختلف، به وضعيت آن سطوح نسبت به اشعه خورشيدي و به زمان تابش آفتاب بستگي دارد. بررسي ميزان انرژي خورشيدي تابيده شده بر سطوح قائم واقع در جهات مختلف نشان مي‌دهدكه اين سطوح از نظر الگوي دريافت انرژي خورشيدي در طول سال كاملاً متفاوتند. در سردترين ماه سال (ژانويه) 10 دي-10 بهمن ، بيشترين انرژي خورشيدي بر سطوح قائم رو به جنوب در گرمترين ماه سال (ژوئيه) 10 تير – 10 مرداد بيشترين  انرژي خورشيدي تابيده شده بر سطوح قائم رو به شرق يا غرب مي‌تابد.

 منابع آب

استان ايلام يكي از كم‌آب‌ترين استانهاي كشور است. به رغم بارش زياد در استان كمبود سد و بند كه بتواند آبهاي سطحي را مهار سازد، عامل مهمي در ازدست رفتن بخش اعظمي از سيلاب‌هاي شيرين منطقه به شمار مي‌آيد. به سبب ماهيت اتفاقي و رگباري بودن بارش‌ها و همچنين كمبود بارش هاي برفي به دليل مرتفع نبودن استان، ذخيره بارش‌ها از طريق نفوذ تدريجي اندك است . همچنين تابستانهاي گرم و شدت تبخير، از ديگر مسائلي است كه در كمبود آب هاي سطحي منطقه مؤثر است. سازندهاي نامناسب زمين شناسي و محدوديت‌ دشت‌ها از جمله مسائل مهم تأثيرگذار بر سفره‌هاي آب زير زميني استان به شمار مي‌آيد.

 آب‌هاي سطحي

آبهاي سطحي استان شامل چندين شاخه رودخانه‌هاي فصلي و دائمي است كه از دامنه‌هاي غربي كبيركوه سرچشمه مي‌گيرد و با حركت به سمت غرب، وارد جلگه‌ها و سرزمين‌هاي پست كشور عراق مي‌شود. مهمترين اين رودخانه‌ها عبارتند از گدارخوش، چم سرخ، كنچانچم، گاوي، رودخانه چنگوله، رودخانه ميمه و رودخانه آبدانان. پاره‌اي از رودخانه هاي مذكور به دليل سازندهاي تبخيري، از ابتداي سرچشمه كيفيت نامناسبي دارند ولي سرشاخه‌ تعداد ديگر از رودخانه‌ها نيز داراي كيفيت نسبتاً خوبي است. به ويژه سيلاب اين رودخانه‌ها كيفيت بهتري دارد، كه از جمله اينها مي‌توان به سرشاخه‌هاي رودخانه چنگوله ، رودخانه ميمه و رودخانه گاوي اشاره كرد.

در حال حاضر شبكه آب‌هاي جاري استان هيچ امكاني را براي استفاده و بهره‌برداري در طول جاده‌هاي اصلي به دست نمي‌دهند و تنها نقش آنها وجود چشم‌اندازهاي مناسب با پوشش گياهي و مجتمع‌هاي درختي است كه در امتداد بستر رودها مشاهده مي‌شود. گاه نيز سيلاب اين رودخانه‌ها شبكه‌هاي ارتباطي را مورد تهديد جدي قرار مي‌دهند. قسمتي از دره رودخانه سيمره در شرق استان نيز جزو شبكه آبهاي سطحي محسوب مي‌شود كه تعدادي از شاخه‌هاي كوچك و فرعي از دامنه شرقي كبيركوه به سوي آن در حركتند. اين رودخانه‌هاي كوچك نيز فقط در سرشاخه‌ها كيفيت مناسبي دارند. در مجموع كيفيت آب رودخانه‌ سيمره تا دره‌شهر مطلوب است و توانايي خوبي را براي بهره‌برداري به دست مي‌دهد.

 آب‌هاي زير زميني

منابع آب زير زميني استان نيز محدود است. در كوهپايه‌ها و نقاط كوهستاني بدليل محدوديت دشت‌ها، سفره‌هاي بزرگ و غني امكان شكل‌گيري نيافته و در قسمت‌هاي پست و كم شيب در غرب استان نيز سازندهاي نامناسب كيفيت آب را نامطلوب ساخته‌اند. در حال حاضر دشت‌هاي مهران، دهلران و دشت‌عباس كه در امتداد يكي از محورهاي اصلي و ارتباطي استان نيز واقع شده‌اند، مهم‌ترين مناطق بهره برداري از آب‌ها به شمار مي‌روند. جدول شماره 2-2 نوع، حجم و درصد بهره‌برداري از منابع آب زير زميني را در اين مناطق نشان مي‌دهد.

 وضعيت آبهاي زير زميني استان ايلام (منبع:طرح جامع مجتمعهاي بين راهي)

همانطور كه مشاهده مي شود، استفاده از آب هاي زير زميني بخش مهمي از نياز استان را مرتفع مي سازد و شبكه‌هاي اصلي ارتباطي نيز در امتداد چنين مناطقي ساخته شده‌اند. در واقع به جز ناحيه كوهستاني كه استفاده از آب هاي سطحي اهميت نسبي مي‌يابد، بخش عمده‌اي از استان به وسيله چاه‌هاي عميق به آب دسترسي دارند. مشكل اصلي در اين ميان كيفيت آب در مخازن زير زميني است كه عمدتاً متوسط تا بد است. با اين حال مناطق اطراف مهران و دهلران امكانات مناسبي براي بهره‌برداري دارند

استان ايلام درعرض 31 درجه و 58 دقيقه تا 34 و 15 درجه شمالي از خط استوا درطول شرقي 45درجه 24دقيقه تا 48 درجه و10 دقيقه از نصف النهار گرينويچ به شكل يك متوازي الضلاع درجنوب غربي كشورمان ايران جاي دارد.

 اين استان ازشمال با استان كرمانشاه از جنوب با استان خوزستان از شرق با استان لرستان  واز غرب با كشور عراق ( باطول مرز مشتركي درحدود 400 كيلومتر ) همسايه مي باشد.

 در خصوص مساحت استان و در بررسي آمار وارقام موجود از منابع مختلف ,گوناگوني و تنوع زيادي مشاهده ميگردد .هركدام ازمنابع داراي يك مساحت متفاوت با ديگري مي باشند. به نظرمي رسد دليل عمده اين گوناگوني مساحت وجود مرزمشترك باكشور عراق ونبود سنديت خاص در مورد چگونگي دقيق سرحدات غربي و همينطور وجود رشته كوه عظيم زاگرس كه عملا كارمحاسبه مساحت كلي ودقيق استان خصوصا با امكانات ضعيف را با مشكل مواجه ميشازد مي باشد.(1)

1) بعنوان مثال موارد زير :

20150كيومتر مربع( كتاب سيماي كلي استان ايلام)

 19086 كيلومترمربع (كتاب راهنماي ايرانگردي استان ايلام -حسين زنده دل وهمكاران)

19045 كيلومتر مربع (امورآب استان)

19000كيلومتر مربع(سازمان مسكن وشهرسازي استان)

تقسيمات سياسي :

درسال 1335 اين استان جزو يكي ازشهرستانهاي استان كرمانشاه بوده است .درسال 1345 بدنبال تغييرات تقسيمات كشوري  به فرمانداري كل ايلام وپشتكوه تبديل ودرسال 1355 به استان ارتقاء يافت (شامل چهار شهرستان ايلام - دهلران - مهران و بدره ).

درسال 1365 داراي 5شهرستان (اضافه شدن شهرستان شيروان چرداول)  13 بخش و41 دهستان ودرسال 1375 به 7شهرستان( اضافه شدن شهرستانهاي ايوان – آبدانان) 17 بخش 15شهر و36دهستان بوده است

تعدادشهرها –بخش ها-دهستاناو آباديها داراي سكنه دردوره ها مختلف آماري

مآخذ: مركز آمار ايران

استان ايلام در تقسيمات كشوري سال 1309 جزء استان پنجم يعني كرمانشاهان بود. پس از آن در سال 1343 به فرمانداري كل تبديل شد ودر سال 1353 به دلايل سياسي – مرزي – اداري به صورت يك استان درآمد.

استان ايلام مشتمل بر 7 شهرستان، 17 بخش و 36 دهستان است.

استان ايلام با مساحتي برابر با 19045  كيلومتر مربع در جنوب‌غربي كشور واقع شده كه 2/1 درصد مساحت كل كشور را تشكيل مي‌دهد. بر اساس آمارگيري عمومي نفوس مسكن در سال 75 اين استان داراي 487886 نفر جمعيت، 7 شهرستان 17 بخش و 36 دهستان است. كه از نظر اقليمي داراي دو اقليم نيمه مرطوب سرد در شمال با متوسط بارندگي 639 ميلي‌متر و بياباني گرم با متوسط بارندگي 200 ميلي‌متر در جنوب استان مي‌باشد. قسمت‌هاي شمالي استان عمدتا كوهستاني بوده و سلسله جبال زاگرس به صورت رشته‌كوه‌هاي موازي در امتداد چين‌خوردگي‌ها، دره‌هاي نسبتا كم‌عرض و ارتفاعات متوالي را به وجود آورده است در قسمت‌هاي جنوبي استان كبيركوه، حوزه‌هاي آبريز رودخانه‌هاي كوچكي را در دامنه‌هاي جنوبي خود ايجاد كرده كه در نهايت به دشت‌هايي منتهي مي‌گردند البته اين دشت‌ها در شهرستان دهلران وسيع‌تر مي‌باشند.

 شهرستان ايلام

                  شهرستان ايلام به مركزيت شهر ايلام و در سال 1308 شمسي در خاور و شمال خاوري ده ‌بالا و در منطقه‌اي كه حسين ‌آباد (منسوب به حسين قلي خان والي) ناميده مي‌شد و در جوار ساختمانهاي به جا مانده از والي ، بنا گرديد و با به توجه به سابقه‌ي تاريخي منطقه و تصويب فرهنگستان ايران، ايلام ناميده شد.

ديواره‌هاي سنگي و دامنه‌هاي جنگلي كوه‌هاي مانشت، سيوان، شلم و سياه كوه، به شكل دژي وسيع شهر و دشت‌هاي اطراف آن را برگرفته است.

شهر ايلام در مركز جغرافيايي استان قرار نگرفته است. از اين رو، موقعيت آن تا حدودي كه اهميت ارتباطي و تجارتي آن را محدود مي‌كند، به طوريكه محصولات بخش‌ها و روستاهاي دور دست به استان‌هاي ديگر صادر مي‌شود.

اما ايجاد شبكه‌ي راهها و اتصال مراكز شهري به ايلام مخصوصاً نزديكي با مرزبا وجود آب و هوايي نسبتاً مناسب و مساعد، مركزيت سياسي، وجود مؤسسات رفاهي و… به آن موقعيتي ويژه، داده است.

بخش مركزي ايلام داراي دهستان‌هاي ميش‌خاص و حومه 36 روستاست. توتون از مهمترين محصولات دهستان ميشخاص است. چوار، يكي از بخش‌هاي شهرستان ايلام در 18 كيلومتري شهر ايلام و بر سر راه اصلي ايلام – ايوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- قلعه‌ي والي 2- كاخ فلاحتي 3- سنگ‌نوشته‌هاي قوچعلي 4- قلعه‌ي اسماعيل خان 5- پشت قلعه  ي چوار 6- بقعه‌ي حاجي بختيار 7- مقبره‌ي مهدي بالله

2- شهرستان ايوان‌غرب:

          شهرستان ايوان در شمال‌غربي استان ايلام قرار دارد. اين شهرستان از شمال به استان كرمانشاهان از شرق به شهرستان شيروان، از جنوب به شهرستان ايلام و درغرب به كشور عراق محدود مي‌شود و مركز آن شهر ايوان است. اين شهر با برخورداري از آب و هواي مناسب و قرار گرفتن بر سر راه ايلام ـ  كرمانشاه و داشتن اراضي حاصلخيز و مجاورت با رودخانه‌ي كنگير، وجود كشاروزي و دامپروري و… داراي اهميت و اعتبار خاصي است. اين شهرستان داراي 2 بخش، چهار دهستان و 86 روستاست.

روستاي خوران با داشتن سرابي گوارا و باغ‌هاي زيبا، يكي از تفرجگاههاي اهالي است. بخش زرنه، از نظر پيشينه و قدمت تاريخي داراي ارزش فراواني است.

جمعيت شهرستان ايوان طبق سرشماري سال 1375 معادل 746/45 نفر است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- آتشكده‌ي سياهگل

2- طاق شيرين و فرهاد

3- قلعه‌ي شميران

4- پل شيره‌پناه

5- تپه‌هاي زرنه و نرگس

6- غار طلسم

7- بقعه‌ي حاجي حاضر

8- امامزاده سيد عبدالله.

3- شهرستان شيروان و چرداول:

              مركز شهرستان شيروان و چرداول، شهري به نام سرابله كه در كنار رود سرابله قرار دارد. شهرستان شيروان و چرداول شامل سه بخش شيروان، مركزي (چرداول و آسمان‌آباد) و هليلان است.بخش شيروان از دهستانهاي كارزان، لومار وزنگوان تشكيل شده است . تمامي اراضي اين بخش به صورت دره اي  نسبتاً وسيع بين دو رشته كوه «چرمين ولنه» از يك سو و «مانشت و سيوان » از سوي ديگر گسترده شده است كه به وسيله ي رودخانه ي شيروان و چشمه سارهاي جانبي آن آبياري مي‌شود. مركز اين بخش، شهر لومار است. جمعيت اين شهرستان طبق سرشماري سال 1375، 76052 نفر است.

بخش مركزي شامل دهستانهاي شباب و آسمان آباد است. در اين بخش، رودخانه‌هاي كله شاخ (سنگ سفيد)، سيمره و زنجيره جريان دارد. كشت در بيشتر اراضي، به صورت ديم است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- قلعه‌ي سام

2- آتشكده‌ي موشكان

3- شهر تاريخي سرابكلان

4- بقعه‌ي عباس شيروان

5- بقعه‌ي عباس رودبار

6- مقبره‌ي سيد علي

7- بقعه‌ي باقر در بخش شيروان

4- شهرستان مهران:

             مركز اين شهرستان، شهر مهران است كه در ساحل چپ رودخانه كنجانچم واقع شده است و با مرز عراق بيش از چند كيلومتر فاصله ندارد. مهران قبلاد منصورآباد خوانده مي‌شد. در سال 1309 با تصويب فرهنگستان زبان ايران، به «مهران» تغيير نام داد.

در بخش مركزي مهران، مخازن نفت وگاز طبيعي كشف، و چاه‌هايي در آن حفر گرديده است. دشت هاي مهران به خاطر پيوستگي كوه و دشت با يكديگر، داراي اهميت سوق الجيشي و تاريخي است.

اين شهرستان داراي جمعيتي معادل 46981 نفر و داراي سه بخش مهران، صالح آباد و اركواز ملكشاهي است. بخش صالح‌آباد در دشت نسبتاً وسيع هيژدانه واقع شده است و در سالهاي پر باران. يكي از مناطق حاصل‌خيز استان محسوب مي‌شود.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- قلعه‌ي كنجانچم

2- سنگ نوشته‌ي گل گل ملكشاهي

3- سنگ نوشته‌ي تخت‌خان

4- تپه‌هاي چغاآهوان و چغاگلان

5- بقعه‌ي سيد حسن

6- امامزاده علي صالح

7- بقعه‌ي پير محمد.

5-شهرستان دهلران:

مركز اين شهرستان، شهر دهلران است كه در قديم الايام به آن ده‌لُران مي‌گفتند. دهلران در دامنه‌ي جنوب و جنوب غربي ديناركوه قرار دارد.

اين شهرستان داراي سه بخش زرين‌آباد، مركزي و موسيان و 6 دهستان است.

بخش مركزي از 14 روستا و آبادي تشكيل شده است . اكثر آبادي‌ها در اثر جنگ تحميلي خالي از سكنه شدو بعد از جنگ دوباره بازسازي و اسكان در آنها صورت گرفته است.

بخش موسيان در حد فاصل دهلران و استان خوزستان قرار دارد. از اين بخش رودخانه‌هاي دويرج و چيغاب «مورموري» عبور مي‌كند. در اين بخش به دليل حاصلخيزي زمين‌هاي كشاورزي محصولات متنوع جاليزي به دست مي‌آيد. در بخش موسيان چاه‌هاي نفت فراواني حفر شده و داراي منابع عظيم نفتي است.

بخش زرين‌آباد به مركزيت شهرك پهله، از زمان‌هاي قديم تاكنون، محل سكونت بوده و آثار باستاني فراواني در آن به چشم مي‌خورد. شهرك ميمه يكي از نواحي خوش‌آب و هوا پر جمعيت زرين‌آباد است.

بر اساس سرشماري سال 1375 شهرستان دهلران داراي جمعيتي معادل 53299 نفر است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- تپه‌هاي پيش از تاريخ چون علي كش، تپه سبز، تپه موسيان

2- سنگ نوشته ميمه

3- قلعه شياق

4- بقعه‌ي  ابراهيم

5- بقعه‌ي سيد ناصرالدين

6- بقعه‌ي سيد ابراهيم قتال

7- بقعه‌ي عباس

8- چشم قير

9- غار خفاش

6- شهرستان آبدانان:

             مركز اين شهرستان، شهر آبدانان است و به لحاظ جمعيت و وسعت، دومين شهر استان محسوب مي‌شود. آبدانان داري دو شهرستان و چهار دهستان است. اين شهر در دامنه‌ي جنوبي كبيركوه و در دره ي با صفا رودخانه‌ي آبدانان در شمال مقبره‌ي امامزاده سيدصلاح‌الدين محمد قرار دارد. اين شهرستان به لحاظ نظامي، كشاورزي و دامداري اهميت دارد. بر اساس سرشماري سال 1375 داري جمعيتي معادل 47652 نفر است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- هزار در

2- پشت قلعه

3- قلعه‌هزاراني

4- بقايايي شهر جوليان

5- مقبره‌ي سيد صلاح‌الدين محمد

6- بقعه‌ي شيخ پيرمحمد

7- بقعه‌منصور بوالحسن

8- بقعه‌ي عبدالرحيم در سياه گاو

7- شهرستان دره‌شهر

       مركز آن دره‌شهر است. اين شهر در آبرفتهاي سيمره و در كنار ويرانه‌هاي شهر تاريخي سيمره و در دو سوي مسير رودخانه‌ي دره‌شهر، جايي كه تپه‌ ماهورهاي دامنه‌ي شمالي كبيركوه خاتمه مي‌يابد، قرار دارد. دره‌شهر كنوني از چند روستاي بهم پيوسته تشكيل شده است. اطراف اين شهر را مزارع آبي و ديمي با خاك حاصل‌خيز فراگرفته است.

مزارع كشاورزي دره‌شهر به وسيله‌ي آب رودخانه‌هاي سيمره، سيكان و چشمه‌سارهاي كوچك ديگر آبياري مي‌شود و حفر چاه‌هاي عميق و نيمه عميق كمبود آب را تأمين مي‌نمايد. در مزارع روستاهاي دره‌شهر ضمن كانت برنج، گندم و جو، محصولات صيفي نيز بدست مي‌آيد. اين شهرستان‌ داراي دو بخش مركزي و بدره است جمعيت دره‌شهر طبق سرشماري سال 1375، 53501 نفر است.

مراكز ديدني و زيارتگاهي:

1- تل‌هاي سرگچله                  

2- تپه تيغن                          9- بقعه‌ي مهدي صالح

3- تنگه بهرام چوبين               10- بقعه‌ي عباس

4- پل گاوميشان                   11 - بقعه‌ي بابا سيف‌الدين                  

5- چهار طاقي                      12  - بقعه‌ي حاجي نام      

 6- شهر تاريخي                   13- بقعه‌ي جابر                             

7- پل چم‌نشت                     14- بقعه‌ي پير محمد و …

8- دژ شيخ مكان